Danh mục
Số lượt truy cập
1,000,000

GS. Nguyễn Văn Lục - PHAN CHÂU TRINH

Saturday, April 8, 202312:55 AM(View: 3757)
GS. Nguyễn Văn Lục - PHAN CHÂU TRINH



Phan Châu Trinh

Nguyễn Văn Lục



Mỗi một cuộc đời, như Phan Châu Trinh, đều để lại một bài học dù chưa trọn vẹn cũng đáng để cho những người đời sau suy nghĩ. Nói mạnh hơn, đó là những người đã làm nên lịch sử. Lịch sử một dân tộc, lịch sử đất nước.

Phan Châu Trinh, người đề xướng đổi mới vào đầu thế kỷ 20, với lá thư gửi Toàn Quyền Đông Dương vào năm 1906

Lá thư gửi Toàn Quyền Đông Dương vào năm 1906 hay “Lettre de Phan Chu Trinh au gouverneur général en 1906” do Nguyễn Văn Vĩnh Chủ bút tờ bán nguyệt san tiếng Pháp L’Annam Nouveau (Nước Nam mới) dịch sang Pháp văn và đăng trong những số từ 223 đến 226, năm 1933


image001

Bìa sách Quốc gia huyết lệ của Phan Châu Trinh. Ảnh: Thư viện Quốc gia Pháp


Sơ lược về tiểu sử và hoạt động chính trị của Phan Châu Trinh

Phan Châu Trinh, hiệu Tây Hồ, sinh ngày 9-9-1872, mất 24-3-1926 năm 54 tuổi.

(Về tên gọi của ông. Người Bắc đọc là Phan Chu Trinh, người Nam đọc là Phan Châu Trinh. Có thể có người kiêng tên húy của Chúa Nguyễn Phúc Chu chăng? Nhưng trên giấy tờ khai sinh và tên gọi vẫn là Phan Châu Trinh. Vì thế tên của hai con là Phan Châu Dật, Phan Thị Châu Liên.Trong tập tài liệu về lá thư của ông gửi toàn quyền Đông Dương, tôi cũng thấy cuối lá thư ký chính thức là Phan Châu Trinh. Có lẽ đã đến lúc cần thống nhất tên gọi của ông mới phải!)

Quê ông ở làng Tây Lộc, huyện Hà Đông, phủ Tam Kỳ, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam.

Ông sinh ra trong bối cảnh đất nước bị thực dân Pháp xâm lược. Năm ông sinh ra đời, nước ta đã mất 6 tỉnh Nam Kỳ.

Năm 1885, phong trào Cần Vương bùng nổ. Phan Văn Bình, bố của Phan Châu Trinh, tham gia Nghĩa Hội ở Quảng Nam và được cử làm chuyển vận sứ, phụ trách lập đồn điền, sản xuất và cung cấp lương thực cho Nghĩa quân. Trong thời gian này Phan Châu Trinh cùng với hai anh và em gái lên sống với cha ở căn cứ, học tập võ nghệ, săn bắn và tập việc binh mã.

Mẹ chết sớm, rồi đến lượt cha nên được người anh Phan Văn Cứ chăm sóc và lo cho việc học hành. Ông kết bạn với Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp, Nguyễn Đình Hiến.

Năm 28 tuổi, ông đỗ cử nhân. 1900, năm 29 tuổi, ông đỗ Phó Bảng cùng khóa với Phó Bảng Nguyễn Sinh Huy (thân sinh của Nguyễn Ái Quốc). Ông xin nghỉ một năm để cư tang người anh cả, người đã nuôi dậy Phan Châu Trinh khi cha mất.

Năm 1902 được triều đình nhà Nguyễn bổ nhiệm làm Thừa Biện, Bộ Lễ và đến năm 1904, ông xin từ quan.

[“Khoa Canh Tí, Thành Thái Thứ 12 (1900) Trường Thừa Thiên … 4307.3 Phan Châu Trinh… thi đậu Phó bảng khoa Tân Sửu (1901). Can tội. Bị truy nã.” Nguồn: Cao Xuân Dục, Quốc Triều Hương Khoa Lục (tái bản 1993), NXB Lao Động. Trang 563.

“Khoa năm Giáp Ngọ, Thành Thái thứ 6 (1894), Trường Nghệ An, 4054.12 Nguyễn Sinh Sắc… Thi đậu Phó bảng [năm Giáp Ngọ 1894. Làm quan tới chức Tri huyện Bình Khê, bị triệu hồi.] ibid, trang 533.]

DCVOnline

Trong thời gian làm quan, ông kết giao với Phan Bội Châu, Ngô Đức Kế, đọc “Tân Thư”, tiếp thu tư tưởng Cách Mạng tư sản Phương Tây, tìm hiểu  công cuộc duy tân ở Nhật Bản.

Sau khi từ quan, ông cùng với Huỳnh Thúc Kháng và Trần Quý Cáp bắt đầu cuộc vận động duy tân ở Quảng Nam với ba mục tiêu: Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh.

(Khai dân trí: Bỏ lối học tầm chương trích cú, bài trừ hủ tục, mở trường dạy chữ Quốc ngữ, kiến thức khoa học thực dụng. Chấn dân khí: thức tỉnh tinh thần tự lực, tự cường, giác ngộ được quyền lợi của mình. Hậu dân sinh: phát triển kinh tế, cho dân khai hoang làm vườn, lập hội buôn, sản xuất hàng nội hóa.)

Ông cũng yêu cầu chính quyền thực dân Pháp sửa đổi chính sách cai trị cho dân từng bước khai hóa tiến đến văn minh theo phương châm Tự lực Khai hóa.

 Ra Hà Nội, ông kết bạn với với Lương Văn Can, Đào Nguyên Phổ; lên Yên Thế, ông tiếp xúc với Hoàng Hoa Thám; sang Quảng Đông, ông gặp Phan Bội Châu rồi cùng Cường Để sang Nhật Bản để tìm hiểu cuộc Duy Tân cải cách của Nhật Hoàng.

Ở Nhật vài tháng, Phan Châu Trinh về nước quyết định tiếp tục cuộc vận động cứu nước theo đường lối công khai và bất bạo động.

Đây là điểm then chốt xác định đường lối đấu tranh của Phan Châu Trinh.

Nó khácvới tất cả các phong trào kháng Pháp trước ông như Đề Thám, Phan Đình Phùng dùng bạo lực cũng như sau này khác với Hồ Chí Minh, cũng dùng bạo lực đấu tranh triệt để dựa trên chủ nghĩa cộng sản Mác Xít. Hồ Chí Minh trong thời kỳ chống Pháp đã dựa vào Tầu. Thời kỳ chống Mỹ, Hồ Chí Minh dựa vào tiếp viện vũ khí của Nga là chính.

 Đường lối của Phan Châu Trinh cũng không dựa vào ngoại bang như Phan Bội Châu dựa vào Nhật, hoặc như vua chúa trong triều đình Huế  dựa vào Trung Hoa.

Vì thế, vào năo 1906, Phan Châu Trinh khởi xướng phong trào Duy Tân bằng cách viết một bức thư gửi cho Toàn Quyền Đông Dương bày tỏ rõ lập trường hòa hoãn với Pháp và chống bọn tham quan, tay sai của Pháp. Bức thư viết bằng chữ Hán. Người dịch bức thư này ra tiếng Pháp là Nguyễn Văn Vĩnh.

 Lúc ấy, ông Nguyễn Văn Vĩnh đang làm thông phán, tòa Đốc Lý Hà Nội đã dịch bức thư này sang tiếng Pháp, sau đó được đăng lại trong L’ANNAM NOUVEAU trong những số từ 223 đến 226, năm 1933.

Tất cả công việc dịch thuật và cho đăng là do Nguyễn Văn Vĩnh thực hiện.

(Xem thêm tập tài liệu đầy đủ về Nguyễn Văn Vĩnh do Nguyễn Giang, con ông Nguyễn Văn Vĩnh viết lại và phổ biến tại Hà Đông, ngày 1-5-1999.)

Nội dung lá thư gửi ông Toàn Quyền Đông Dương vào năm 1906

Người viết xin dùng bản dịch bức thư từ chữ Hán sang tiếng Việt của Đặng Thái Mai vì một lẽ giản dị là giọng văn biểu cảm. Nó đã được in trong tuần báo ‘Tân Dân’, số đặc biệt kỷ niệm Phan Tây Hồ, ngày 24-3-1949 tại Hà Nội.

[Phan Châu Trinh, “Đầu Pháp Chính phủ thư”  (1906), Ngô Đức Kế dịch. Đăng trên tuần báo Tân dân số đặc biệt kỷ niệm ngày mất lần thứ 23 của Phan Châu Trinh, ra ngày 24/3/1949 tại Hà Nội. Nguồn: Wikisource.]

DCVOnline

Nội dung bức thư có thể  gồm hai mục đích chính: một mặt hòa hoãn như một cái cớ với người Pháp để có cơ hội học hỏi, để thấy cái hay, cái trội của người Pháp so với người mình. Nhưng đồng thời cũng cho thấy người Pháp không đá động đến hoặc làm ngơ trước những tệ hại xã hội, luân lý do đám quan lại gây ra. Phân Châu Trinh đã can đảm vạch ra những sai trái, những lạm dụng quyền thế do đám tay sai quan trường của người Pháp và mặt khác chống lại tệ hại quan trường hà hiếp dân đen, tham ô và bóc lột dân nghèo.

Lá thư này về hình thức khen một điều chiếu lệ, chê trăm điều. Điều khen chỉ có trên dưới một chục dòng về những cải cách kinh tế. Trước khi chống Pháp ông chống cái hủ lậu, cái hèn, cái bất lực, thói nịnh bợ của giới quan lại đã làm hao mòn dân khí. Phần còn lại gián tiếp lật tẩy cái mặt trái của chế độ thực dân một cách sâu sắc mà họ không thể có cớ bắt tội ông được.

Vì thế, không ai dám kết án ông theo Tây được mà Tây cũng đành chịu bó tay. Đó là cái khôn ngoan của người làm chính trị.

Nhưng mặt khác, nó cũng một cách nào đó bầy tỏ lòng yêu nước thương dân của ông trong phần chót của lá thư; ông viết:

“Tôi trong lòng đau đớn chua xót không biết kêu gào vào đâu, cầm bút viết thư này, quên cả sự kiêng sợ, các quan Bảo Hộ quả lấy lòng thành khoản đãi người Nam, thì tất cũng xét bụng tôi, nghe lời tôi, cho tôi đến ngồi mà thung dung bàn hỏi, cho tôi được phơi gan mở ruột, bày tỏ cái điều lợi hại may ra nước Nam có cái cơ hội được cải tử hồi sinh, thế là hạnh phúc của nước Nam rồi.”

Vì thế, không lạ gì ngay đầu bức thư, ông đã rào đón ca tụng những công trình của người Pháp làm cho đất nước Việt Nam; ông viết:

“Trộm xét từ khi Pháp sang nước Nam bảo hộ đến nay, những việc bắt cầu đắp đê sửa sang đường sá, xe lửa, tàu thủy chạy khắp nơi, cùng là lập ra Sở Bưu chính để thông báo tin tức, đều có lợi ích cho nước Nam, người ta ai cũng thấy cả. Nhưng có nhiều việc không thể nhịn đi mà không nói, là các mối tệ hại ở trong quan trường, các sự rất khổ ở chốn dân gian, những sự hư hỏng về nền phong hóa, cùng là những cái có quan hệ đến số mệnh nước Nam, thì Chính phủ đều gác để một bên, mặc kệ cho hư nát mà không thèm hỏi đến.”

Hậu quả tai hại của tệ nạn này là các quan ở tỉnh chỉ lo vơ vét và hà hiếp bóp nặn ở chốn thôn quê. Đám sĩ phu thì ganh đua nhau vào con đường luồn cúi hót nịnh, không biết liêm sỉ là gì.

Ông viết tiếp, 

“Tôi đã quan sát mấy năm nay, đi khắp trong Nam ngoài Bắc, tình trạng nhân dân khốn khổ, quan lại tham tàn, đều được mắt thấy tai nghe, và dư luận ở dân gian về cái cách chính phủ đối đãi người Nam và người Nam đối đãi chính phủ cũng đều để tai nghe và ghi vào dạ.(...)

Hiện nay người Nam trừ những người ở trong quan trường không kể, còn ra thì không luận người khôn, người ngu, trăm miệng một lời, đều nói rằng đó là chính phủ cố ý dung túng khiến cho cắn nuốt lẫn nhau cho nòi giống mòn mỏi, đó là cái kế thực dân của chính phủ.”

Sau này, như nhận xét của Nguyễn Văn Trung viết trong lời mở đầu cuốn Chủ nghĩa thực dân Pháp ở Việt Nam. Thực chất và huyền thoại, 

“Thực dân là một hành động bạo lực xâm lăng và duy trì sự xâm lăng ấy bằng bạo lực nhằm khai thác và chiếm đoạt những tài nguyên của các nước bị thuộc địa. Đó là một hình thức người bóc lột người, người đè nén người. Cho nên chế độ thực dân là một chế độ vô nhân đạo, phi chính nghĩa.”

Nguyễn Văn Trung, Chủ nghĩa thực dân Pháp ở Việt Nam. Thực chất và huyền thoại. NXB Nam Sơn

Xin nhắc lại, Phan Châu Trinh viết “…đó là cái kế thực dân của chính phủ.” Bản chất chế độ thực dân là như thế: Chia để trị. Ông Phan Châu Trinh trình bày một cách lý lẽ thuyết phục là có ba nguyên nhân sinh ra cái tệ ấy:

  • Một là chính phủ Bảo Hộ dung túng quan lại Việt Nam thành ra cái tệ “cô tức” (Cô tức: dè dặt, rụt rè không dám hay không muốn đối phó quyết liệt với tình thế.) Ở đây, ông tố cáo cái độc ác của người thực dân, dùng chính người Việt cai trị người Việt. Vì thế, chính phủ Nam Triều cứ gián tiếp dùng quan lại để lấy người sai khiến, làm việc sưu thuế. “Có nghĩa là dùng người Việt Nam để trị nước Việt Nam mà thôi.”
  • Hai là chính phủ khinh rẻ sĩ dân Việt Nam thành ra cái tệ xa cách. Ở đây một cách gián tiếp, ông tố giác cái đầu thực dân của người Pháp, kỳ thị và khinh ghét người bản xứ. Ông viết:

“Người Pháp ở nước Nam đã lâu thấy người Nam quan lại thì gian tham, kẻ sĩ dân thì ngu xuẩn, phong tục thì đồi bại, ghét rằng người Nam không có phong cách. Cho nên các tờ báo, hoặc khi truyện trò đều tỏ ý ghét người Nam, khinh người Nam, cho là người Mọi.”

Vì thế, không lạ gì những dân phu đi làm bị người Tây đánh đau hay là đập chết. Cũng không lạ gì đi ngoài đường ngẫu nhiên gặp người Tây, không cứ là Tây quan, Tây lính hay là Tây buôn thì phải cúi đầu, cụp tai rảo bước mà đi cho mau, chỉ sợ tránh không xa mà bị nhục.

  • Ba là cái tệ quan lại nhân cái tệ xa cách ấy mà thành cái tệ hại hà hiếp dân. Ông phân tích một cách sâu xa là cái gì lợi cho thực dân Pháp thì quan lại răm rắp hết lòng, như nạn thu thuế hoặc mưu toan bạo động làm phản. Họ tỏ ra bảo hoàng hơn vua, ông viết:


“Họ biết rằng sưu thuế nạp cho thanh thỏa là điều chính phủ thích hoặc họp đảng mưu toan phản động là điều chính phủ ghét. Cái điều chính phủ thích thì họ hết lòng hết sức làm cho được việc.(...) Họ lại nhân điều chính phủ ghét mà vu oan, hoặc là nói rằng họp tập nhân sĩ, sợ có ý thức gì khác chăng. Mấy câu mơ hồ không có chúng cớ gì cả. Chính phủ không hiểu cái mưu gian của họ, lại cứ tin họ, vì thế mà có người lụy đến thân gia, mắc vào tù tội.”


Bức thư dài bày tỏ nỗi đau của tác giả qua từng con chữ nói lên tấm lòng của tác giả muốn quê hương đổi mới, thoát khỏi cảnh lầm than lệ thuộc vào nước lớn.


Đây là một bản án chế độ thực dân Pháp vừa khôn khéo, vừa muốn thức tỉnh những ai còn mê muội, nhất là trong giới quan trường và vua quan triều Đình.


Vào năm 1908, có phong trào chống thuế nổi lên và có nhiều người bị bắt, bị xử tử, bị lên án gắt gao. Nam Triều đã lên án chém ngang lưng ông Trần Quý Cáp. Ông Tây Hồ cũng bị lên án trảm quyết, nhưng được tòa Khâm sứ can thiệp. Bản án được đổi ra  “trảm giam hậu”, giam đó đã, chém sau. Ông cũng đồng thờiđược Hội Nhân Quyền can thiệp và bị đầy đi Côn Đảo.


Nhưng nhờ Hội Nhân Quyền Pháp, ông chỉ bị đầy đi Côn Đảo ba năm và sau đó được sang Pháp được mang theo người con trai Phan Châu Dật, được người Pháp cho ăn học và chu cấp cho hai cha con chỗ ăn ở đàng hoàng.  Đó phải chăng là một hình thức chiêu dụ?


Năm 1922, Khải Định sang Pháp và dự Hội chợ Marseille, nhân cơ hội này, Phan Châu Trinh diễn thuyết phản đối chế độ quân chủ, viết thơ kể bảy tội của nhà vua.

(Cụ Sào Nam gọi là thư ‘Thất Điều’, với những lời lẽ rất nặng nề gọi vua là “hôn quân”, “dân tặc” và ông cảnh cáo đồng bào: “Ôi nước ta có tội gì mà phải chịu cái cảnh nghiệp báo ấy? Dân ta có tội gì mà gặp phải cái thứ vua quỷ ấy? Nếu không tìm cách mà trừ bỏ đi, thì cũng đến chết theo cái loài yêu quái ấy mà thôi.”)

[Theo Thu Trang, Những Hoạt Động của Phan Châu Trinh tại Pháp 1911/1925, (1983) NXB Đông Nam Á, trang 157: “… lá thư này Phan Châu Trinh viết bằng Hán văn và Nguyễn Minh Quang dịch sang Pháp văn, Trần Lê Luật sang Việt văn. Lá thư này chưa hề được in trên báo Pháp…” — DCVOnline]

image003

Thất điều thư là di cảo của Phan Chu Trinh gửi cho vua Khải Định ở Paris năm 1922. Nguyên văn bằng chữ Hán. Trong thư nêu lên 7 điều sau:

Một là tội tôn quân quyền / Hai là tội thưởng phạt không công bình / Ba là chuộng sự quỳ lạy / Bốn là tội xa xỉ vô đạo / Năm là phục sức không đúng phép / Sáu là du hạnh vô độ / Bảy là việc Pháp du ám muội.

Đây là 7 tội mà cụ Tây Hồ Phan Châu Trinh kể về Khải Định trong bức thư của mình. (Di cảo cụ Tây Hồ Phan Châu Trinh, Thư thất điều của cụ Tây Hồ Phan Châu Trinh gửi vua Khải Định ở Paris ngày 14 thàng 7 năm 1922, Anh Minh dịch và xuất bản tại Huế, 1958.) Nguồn: Thư thất điều, Wikipedia.org]

DCVOnline

Nhận thấy mình sức yếu và đã lớn tuổi, ông viết một lá thư yêu cầu Nguyễn Ái Quốc về nước. Nguyễn Ái Quốc không về, chờ thời cơ chín mùi.

Lá thư của Phan Châu Trinh gửi cho Nguyễn Ái Quốc năm 1922

Sau này, trong bức thư phản bác Hồ Chí Minh 1917-1923 với lời đề tựa của Philippe Devillers, Éditions L’Illarmattan, 5-7 rue  de l’école Polytechnique, 75005 Paris.

Lá thư Phan Châu Trinh gửi Nguyễn Ái Quốc viết khi ông đang ở bên Pháp, ở Marseille năm 1922 đề ngày 18-2-1922; nhân tiện đó ông phê bình các nhà ái quốc như Đề Thám, sau này bị Pháp chặt đầu, Phan Đình Phùng chết rồi bị quật mồ lấy xương cốt vứt xuống sông, các vua Hàm Nghi, Duy Tân và nhà nho Thủ Khoa Huân bị đi đầy.

Ông cũng phê bình Phan Bội Châu như sau:

“Anh hãy xem Phan Bội Châu, ông đã không nghe lời tôi. Ông ấy muốn quyên tiền bạc để đưa được những người theo ông đi sang Nhật. Ông ngửa tay xin người Nhật bằng cách kêu gọi tính cộng đồng da vàng và tình đồng văn hóa. Nhưng kết quả các cuộc đi lại bí mật của ông trong thực tế chẳng đem đến kết quả gì. Mới nhìn, lý luận của ông có vẻ tốt, nhưng nghĩ cho kỹ, nó cũng giống như các lý luận của các vua Lê, họ đã yêu cầu nhà Thanh Trung Hoa giúp đỡ để đánh Chúa Trịnh.. Lại cũng giống như lý luận của Chúa Nguyễn dựa vào Pháp để chống vua Tây Sơn.” 

Theo ghi chép lại của Lê Thanh Cảnh)

Ký ức của cụ Lê Thanh Cảnh về cuộc gặp gỡ ở Paris năm 1922 giữa các cụ Nguyễn Ái Quốc, Phan Châu Trinh, Cao Văn Sến, Phạm Quỳnh và Nguyễn Văn Vĩnh.

Cũng ông kỹ sư Lê Thanh Cảnh, tốt nghiệp ở Pháp cùng với ông Trần Đức, nhân dịp các nhân viên phái đoàn Nam Triều đi dự cuộc triển lãm do Pháp quốc sử địa tổ chức tại Ba Lê. Hai người đã tổ chức mời bốn cụ là Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Vĩnh, Trần Ngọc Thiện và Cao Văn Sến dùng cơm tại khách sạn Montparnasse. Cũng mời thêm cụ Phan Tây Hồ, anh Quốc, vợ chồng Trần Hữu Thường và ông Hồ Đắc Hưng. Các ông đứng ra  tổ chức một bữa họp mặt thảo luận với  nhan đề “Thử đi tìm một lập trường tranh đấu cho dân tộc Việt Nam”.

Lập trường của mỗi người đối chọi nhau như nước với lửa, không ai chịu ai. Nhất là giữa Nguyễn Ái Quốc và Phan Châu Trinh. Theo ông Cảnh cụ Phan Tây Hồ bắt đầu nói:

“Tôi dã gặp Nguyễn Ái Quốc từ 10 năm trước đây mà tôi nhận thấy chủ trương Cách mệnh triệt để quá táo bạo nên tôi không thể theo anh được, và anh cũng không chấp nhận đường lối của tôi, anh phải đi qua nước Anh rồi về đây. Vừa rồi, mấy tuần nay có ô. Cảnh, bạn thân của anh và cũng đồng châu với tôi, có tìm đủ cách để dung hòa đường lối tranh đấu mà mong muốn cho hai chúng tôi xích lại gần nhau. Nhưng dầu tôi có tỏ thiện chí đến đâu, tôi cũng thấy còn khó…”

Đến lượt ông Quốc phát biểu: “Sở dĩ tôi chủ trương cách mệnh triệt để là xưa nay muốn dành độc lập cho Tổ quốc và Dân tộc thì không thể ngửa tay xin ai được mà phải dùng sức mạnh như cụ Trần Cao Vân đã nói là phải dùng BÚA RÌU.” 

Ô. Nguyễn Văn Vĩnh cướp lời ngay để bênh vực chủ trương của mình cũng để giác ngộ anh Quốc.

“Ông Vĩnh cho rằng các phong trào chống đối như Đề Thám ở chiến khu Yên Thế, đến Thiên Địa Hội, đến vụ xin thuế ở miền Trung, phong trào kháng chiến ở Nam, phong trào Cần Vương ở Trung, trước sau đều bị phân tán đến nỗi ngày nay các phong trào ấy chỉ còn cái tên trong ký ức của chúng ta thôi. Bao nhiêu chiến sĩ đều gục ngã hoặc còn sống vất vưởng ở Côn Đảo, Thái Nguyên, Lao Bảo, hay Ban Mê Thuột. Bạo động như anh Quốc nói là thậm nguy! Tôi không muốn khóc anh Quốc bị tiêu mà khuyên anh trèo chống cho qua cơn sóng gió hãi hùng, cẩn trọng hoài bão chí khí và nhiệt huyết để phụng sự Tổ quốc và Dân tộc. Tôi theo lập trường TRỰC TRỊ (Administration direct) là kinh nghiệm cho tôi Nam kỳ trực trị là tiến bộ quá xa hơn Trung Bắc.”

Đến lượt Phạm Quỳnh chủ trương “Quân Chủ Lập Hiến” trong đó vua chẳng còn quyền hành gì trong tay mà chuyên chế được.

Người cuối cùng là viên kỹ sư Cao Văn Sến thuận với ý kiến của ông Nguyễn Văn Vĩnh cũng như bái phục ý kiến của ông Phan Châu Trinh là thực tiễn. Ông nói tiếp:

“Hành động gì bây giờ là thất bại ngay, mà cụ Phan Tây Hồ đã trịnh trọng cảnh cáo hai anh em chúng tôi mấy kỳ gặp gỡ trước đây, mà tôi rất bái phục.” 

Anh Quốc quát to tiếng: “Này cụ Tây Hồ, nếu cụ qua làm Toàn Quyền Đông Dương thay mặt thực dân cũng chỉ nói như thế thôi. Bó tay mà chịu lầm than sao? Không được!!”

Tôi sợ anh Quốc đi quá trớn, đúng lên thưa, ôn hòa. “Tôi xin anh em nghĩ thêm về lời khuyên của cụ Tây Hồ. Nếu chúng ta khôn khéo thì “bất chiến tự nhiên thành”.

Anh Quốc lại quát lớn: “Lại thêm chú này nữa kia.”

Tôi được dịp kịch liệt bác bỏ luận điệu anh Quốc và bênh vực chủ thuyết của cụ Tây Hồ.

Các cụ cho là phải, lần lượt bắt tay tôi siết thật mạnh tỏ vẻ tán thưởng tấm nhiệt thành của tôi.

Phần đông quan khách hôm ấy đều có xe, nhiều người đổ xô ra mời cụ Phan và anh Quốc lên xe để họ đưa về. Nhưng anh Quốc rỉ tai tôi:  “Chú đưa mình về, vì mình không muốn ai biết cái nghèo của mình.”

Lê Thanh Cảnh

Tôi đã đọc một số tài liệu của Hà Nội viết về ông Phan Châu Trinh, hầu như không một ai nhắc tới giai thoại này giữa cuộc đấu khẩu gay gắt giữa Phan Châu Trinh và Nguyễn Ái Quốc.

Lê Thanh Cảnh ghi thêm:

“Năm 1925, Phan Châu Trinh quyết định về nước. Nhân dân Sài gòn đón tiếp ông nồng hậu.

Chỉ một năm sau ngày 24-3-1926 do gầy yếu lao lực và bệnh tật, lúc 21 giờ 30, ông từ trần hưởng thọ 54 tuổi, tại Sài Gòn.

Đám tang và Lễ truy điệu ông trở thành một cuộc vận động chính trị về lòng ái quốc lan tỏa khắp ba kỳ.”

Lê Thanh Cảnh

[Theo Thu Trang, Những Hoạt Động của Phan Châu Trinh tại Pháp 1911/1925, (1983) NXB Đông Nam Á, trang 134-5

Lá thư Phan Châu Trinh viết cho Nguyễn Ái Quốc năm 1922, trích dẫn nguyên văn, ibid trang 135-140 làm sáng tỏ một số điểm:

  • Hai người một thòi không đồng ý với nhau về quan niệm và chủ trương hành động;
  • Nguyễn Ái Quốc đanh giá tư tưởng Phan Châu Trinh;
  • Phan Châu Trinh khuyên Nguyễn Ái Quốc về nước quảng cáo và tuyên truyền cho chủ nghĩa Mác-Lê. Chứng tỏ là Phân Châu Trinh cũng tán đồng chủ nghĩa trên.

    “Cứ xem hai ông Mã, Lý mà anh tôn thờ chủ nghĩa có ông nào dùng cái lối nương náu ở đât người mà làm quốc sụ cho mình nha anh đâu? Bơi vậy, quả như anh tô thờ lý thuyết hai ông ấy thì anh nghe lời tôi mà về quảng cáo cho quốc dân đồng bào, ai nấy đều biết, có phải là cái phương pháp hay biết chừng nào.”
    (ibid, trang 138; Mã là Mả Khắc Tư, Karl Mã và Lý  là Lý Ninh, Lenin)
  • Phan Châu Trinh vào sự thành công của Nguyễn trong lãnh vực mưu đồ đại sự;
  • Phan Châu Trinh thấy rõ bản chât của thực dân; ông hy vọng dân cả nước đoàn kết để lật đổ cường quyền áp chế. Không nói rõ là sẽ dùng biện pháp nào nhưng Phan Châu Trinh đã thấy phải tự lập, tự cường thì ngầm ý là đi đến con đường giải phóng dân tộc khi gạp thời cơ và dan chúng đồng tình;
  • Phan Châu Trinh thất những hạn chế của ông, và cũng nhận thức được vai trò quan trọng mà Nguyễn Ái Quốc có thể làm.”

DCVOnline

Sau này, dù có những bất đồng, dị biệt giữa cộng sản Hà Nội và ông Phan Châu Trinh. Đã có rất nhiều sách vở, tài liệu với những tên tuổi viết về Phan Châu Trinh như một nhà yêu nước và cải cách xã hội.

Trong đó có Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Huệ Chi, Nguyên Ngọc, Trần Đình Hượu, Chương Thâu và đặc biệt Trần Văn Giàu trong dịp kỷ niệm ngày giỗ ông Phan Châu Trinh.

(Người viết đã dựa một số tư liệu tổng hợp trong: Tổng tập Trần Văn Giàu, tập 3, nxb Quân Đội Nhân Dân, 2008).

Ít ra thì Phan Châu Trinh cũng thành danh mà chưa thành công! Mỗi một cuộc đời, như Phan Châu Trinh, đều để lại một bài học dù chưa trọn vẹn cũng đáng để cho những người đời sau suy nghĩ. Nói mạnh hơn, đó là những người đã làm nên lịch sử. Lịch sử một dân tộc, lịch sử đất nước.

© 2023 DCVOnline

 

Tuesday, October 29, 2024(View: 1078)
Cho nên cuộc di cư 1954-1955 đối với nhiều người là một sinh lộ giải thoát con người ra khỏi tối tăm và cơ cực. Cuộc di cư 1954-1955, phải chăng là cơ hội để con người có cơ may làm người?
Thursday, October 17, 2024(View: 543)
Số phận dân miền Nam nay tùy thuộc họ. Lúc đầu họ đến với những hào quang, lòng kính phục, lúc họ đi chỉ còn là cay đắng và miệt thị.
Friday, October 4, 2024(View: 686)
Đặc biệt, sau khi tiếp quản Quy Nhơn xong thì thủ tướng Ngô Đình Diệm có ra thăm ủy lạo dân chúng và sau đó, trong dân gian đã truyền tụng hai câu thơ như sau:
Sunday, September 22, 2024(View: 1492)
Riêng tôi khi mình lung túng không chắc chắn về những từ Hán Việt mà không hỏi ai được thì cứ ‘nôm na là cha mách qué” là hay nhất!
Saturday, September 21, 2024(View: 1128)
Hãy thử so sánh cuộc đời của Trân Huỳnh Duy Thức, một nhà khoa học Việt Nam với Václav Havel, một nhà văn Tiệp Khắc,
Saturday, September 21, 2024(View: 672)
Sau này những khẩu hiệu có tính cách tuyên truyền này được nhóm Giao Điểm, ở hải ngoại rêu rao cùng khắp trên báo chí của họ.
Saturday, September 7, 2024(View: 639)
Nếu so với cuộc sống ngoài Bắc bữa no bữa đói, lo từng bữa thì đây phải nói là thiên đàng. Những điều gì khác với điều tôi viết thường là do cộng sản lúc bấy giờ tuyên truyền.
Sunday, August 25, 2024(View: 1416)
Quả thực, Francoise Sagan là một hiện tượng văn học phổ biến một cách rộng rãi ở miền Nam. Sagan có lối viết thật ngắn, gọn.
Friday, August 23, 2024(View: 1442)
Năm 1970, chiếu theo giấy phép số: 3343/GD/KHPC/HD/7 thiết lập Nữ Học Viện bậc Đại Học, áp dụng mô thức một Viện Đại Học Cộng Đồng
Tuesday, August 20, 2024(View: 860)
Cuộc chiến này đã bắt đầu như thế và đã chấm dứt như vậy ngoài mọi sự quyết định của người Việt Nam.
Wednesday, August 7, 2024(View: 1973)
Với tôn chỉ Dân Tộc, Nhân Bản và Khai Phóng, nền giáo dục Việt Nam Cộng Hoà trong 21 năm tồn tại đã đào tạo những công dân Việt Nam hoàn thiện
Wednesday, August 7, 2024(View: 1450)
Sự tuyên truyền khéo léo, che dấu đã cho thấy nhiều thanh thiếu niên đã tình nguyện xông pha vào "cõi chêt" vì bom Mỹ bỏ ngày đêm.
Tuesday, July 30, 2024(View: 1531)
Chiến tranh trước sau rồi cũng chấm dứt cách này cách khác như chúng ta đã thấy. Nhưng sau 1975, sự thật mới chính là sự thật được phơi bầy.
Saturday, July 13, 2024(View: 952)
Tóm lại, Quán Thân như lời Phật dạy thì có 6 đề mục để quán như đã nêu ở trên. Hành giả có thể thực hành thiền Quán bất cứ lúc nào trong ngày.
Tuesday, July 2, 2024(View: 1405)
Sau khi chiếm được miền Nam Việt Nam, mâu thuẫn giữa Việt Nam và Trung Cộng ngày càng tăng cao. Trung Cộng lên án Việt Nam đàn áp Hoa Kiều và muốn đem Hoa Kiều về nước.
Tuesday, June 25, 2024(View: 1121)
Thực hành Giới-Định-Tuệ, đời sống đạo đức của hành giả được thăng hoa, tâm định tĩnh, trí tuệ phát sáng. Kết quả sơ khởi của việc tu tập, giúp hành giả thoát khỏi một số ràng buộc
Monday, June 24, 2024(View: 1411)
Vậy thì có gì là lạ về hiện tượng khóc tập thể! Chúng ta đã từng chứng kiến hàng triệu người dân trong các nước cộng sản cùng vỗ tay, cùng hoan hô, cùng đả đảo thì nay nếu có hàng triệu cùng khóc có điều chi khác biệt?
Sunday, June 23, 2024(View: 1309)
Không biết con số chính xác Sách Báo của Văn Hóa Miền Nam bị hủy diệt bao nhiêu, và sau này lại thấy những bộ Tự Điển quý giá
Friday, June 14, 2024(View: 1242)
Tù vừa tròn 17 năm. Những ông tướng khác về trước ông chừng nửa giờ nên tướng Giai là người sau cùng, theo ý nghĩa tiêu biểu của lịch sử..
Sunday, June 9, 2024(View: 1175)
Đọc cả bài viết này, có lẽ người đọc chỉ cần đọc đoạn kết trên là đầy đủ ý nghĩa.
Saturday, June 8, 2024(View: 2495)
ĐÁNH TƯ SẢN cũng là một sự kiện chấn động lịch sử Việt Nam ngang hàng sự kiện THUYỀN NHÂN VIỆT NAM và chỉ xảy ra sau ngày 30 tháng Tư năm 1975.
Friday, June 7, 2024(View: 1545)
“Thiền Chỉ” hay “Thiền Định” là trạng thái tâm chuyên chú vào một cảnh, một đối tượng, khiến cho mọi vọng tưởng đều ngưng bặt, tạo sự an vui (sukkha) hỷ lạc cho hành giả.
Sunday, May 19, 2024(View: 1747)
Nhìn lại hơn 50 năm miền Bắc dưới chế độ cộng sản, người viết chỉ có thể thở dài và nghĩ mình còn may mắn – May mắn vì đã không phải sống dưới chế độ bạo tàn đó.
Sunday, May 19, 2024(View: 2718)
Lần đổi tiền này gây ra hậu quả kinh tế tai hại với nạn lạm phát lên hơn 700% năm 1986 và tiếp tục tăng cao trong 3 năm sau đó.
Saturday, May 11, 2024(View: 3222)
Người ta nói: làm thầy thuốc sai lầm thì giết chết một người, làm chính trị sai lầm thì giết một thế hệ nhưng làm văn hoá sai lầm thì giết cả muôn đời.
Monday, April 29, 2024(View: 1861)
Theo ông Hoàng Tùng xác nhận, vụ án Bà Nguyễn Thị Năm đã được bộ chính trị họp và quyết định. Riêng ông Nguyễn Minh Cần, Phó chủ tịch Hà Nội than:
Monday, April 22, 2024(View: 1788)
Tôi viết lại bài này như một hồi ức đau buồn đã qua. Nó cũng giống như ngày nào “ Miền Nam sau ngày giải phỏng”. Bởi vì Đảng vĩ đại ngay cả trong những sai lầm của họ.
Wednesday, April 10, 2024(View: 1786)
Tu tập theo đạo Phật không phải để sở hữu được điều gì, mà thực ra là để buông xả không bám víu với bất kỳ những gì ở trên đời... mà chỉ nhận biết rõ ràng những gì đến rồi đi,
Monday, April 1, 2024(View: 2335)
Di tản sang Hoa Kỳ năm 1975, tên tuổi ông một lần nữa bừng sáng của đỉnh cao văn học. Một lần nữa như thể được tái sinh. Sách của ông được bày bán khắp các tiệm sách.
Monday, March 18, 2024(View: 2339)
Hát Rong được gọi là Troubadour, tên của một nhà soạn nhạc và nghệ sĩ biểu diễn vào thời kỳ trung cổ ở Âu Châu. Người phụ nữ hát rong được gọi là Troubairitz.
Saturday, March 9, 2024(View: 1756)
Bài viết này dựa trên kinh Nikãya nhằm cung ứng một vài khía cạnh cần biết trên đường tu học của thiền sinh Phật tử muốn tìm hiểu lộ trình tu tập trong đạo Phật như thế nào.
Saturday, March 9, 2024(View: 1542)
Tuy nhiên, vẫn phải nhìn nhận những nhà văn trẻ vừa và thật trẻ vẫn là niềm hy vọng của sinh hoạt Văn Học Di Dân Việt Nam như những đóm lửa của hy vọng còn chờ đợi
Friday, March 1, 2024(View: 1556)
Nếu “nhận thức về vô thường” được tu tập như vậy ngay trên tự thân, được làm cho sung mãn như vậy ngay trên tự thân ngũ uẩn, thì “tất cả dục tham được chấm dứt, tất cả các sắc tham được chấm dứt
Friday, March 1, 2024(View: 2247)
Chỉ tồn tại có 21 năm, từ di sản của nền giáo dục thuộc địa của Pháp chế độ Việt Nam Cộng Hoà đã khai sinh một nền giáo dục Dân tộc, Nhân bản và Khai phóng mà giá trị đến ngày nay không ai có thể phủ nhận được.
Friday, March 1, 2024(View: 1598)
Tháng ba này, bác sĩ Quang lại lên đường sang Ukraine trong ba tháng.. Tháng bảy mới trở về. Tôi gợi ý anh nên viết hồi ký ghi lại những sụ việc, biến cố của từng ngày,
Saturday, February 24, 2024(View: 4019)
Kính chia sẻ đến quý anh chị CHƯƠNG TRÌNH CÙNG NHAU TU HỌC lớp Tìm Hiểu và Ứng Dung kinh NGUYÊN THỦY do Tuệ Huy- Tô Đăng Khoa phụ trách
Friday, February 23, 2024(View: 1740)
Chính qua sự chú ý, chúng ta không chỉ tương tác với thế giới mà còn duy trì, quyết định phẩm chất của sự tồn tại của mình một cách chân thực nhất.
Friday, February 16, 2024(View: 3993)
Ý Như Vạn Sự là sự bùng vỡ của Trí Tuệ và Từ Bi cùng lúc. Trí Tuệ vì nhận chân bản tánh Như của vạn sự. Từ Bi vì sự bùng vỡ của tình thương yêu bình đẳng đối với vạn sự, cho phép vạn sự là chính nó, tự vận hành theo chu kỳ tuần hoàn sinh-trụ-hoại-diệt của chính nó.
Friday, February 16, 2024(View: 4455)
Hà ô Lôi là ai nhỉ? Chỉ được biết Hà Ô Lôi là một tiếng hát tuyệt vời, ảo diệu có thể làm mê hoặc lòng người. Nhưng vì cách đây đã năm thế kỷ nên không có cách gì ghi lại được tiếng hát đó. Người đời sau muốn nghe lại được nó, chỉ còn mỗi một con đường : nghe câu truyện kể về Hà ô Lôi
Monday, February 5, 2024(View: 1934)
Đó là mùa Xuân không sinh không diệt. Chất Xuân vượt ra ngoài cảm xúc của con người, nó vượt ra khỏi thời gian, không gian. Nó không bị ảnh hưởng bởi quy luật vô thường
Sunday, January 28, 2024(View: 3369)
Trong phạm vi bài này xin chỉ nhắc đến một số trường trung học tiêu biểu ở các đô thị lớn như Sài Gòn, Huế , Cần Thơ...
Friday, January 26, 2024(View: 4133)
Thưa đó là những thành phần có ăn học, được các chính phủ thời Đệ Nhất và Đệ Nhị Cộng Hòa cho học bổng đi học tại Pháp, tại Mỹ,
Sunday, December 24, 2023(View: 2548)
Sách cũ đối với tôi là một ám ảnh mời gọi tìm về. Trong đó đặc biệt có chuyện sưu tập tài liệu triết cũ. Cũng từ những sách cũ đó mà trước đây tôi lớn lên, được nuôi dưỡng và phát triển về trí năng mỗi ngày.
Saturday, December 23, 2023(View: 2424)
Nghi ngờ là sợi dây trói buộc thứ năm khiến hành giả phân vân, giải đãi, buông lung, không biết đi hướng nào trên con đường tu tập tâm linh.
Friday, December 1, 2023(View: 4584)
Vai trò bảo tồn, duy trì ngôi nhà hữu thể là trách nhiệm chung của từng cá nhân, nó mang lại ý nghĩa cao đẹp cho sự hiện hữu có giới hạn của chúng
Friday, December 1, 2023(View: 2606)
Bài này, người viết đã tự ý bỏ phần văn hóa chữ viết, một sản phẩm đặc thù của các xã hội văn minh để chỉ nói đến vấn đề ẩm thực và hệ quả của nó.
Wednesday, November 22, 2023(View: 2813)
Chuyến đi gian nan của nguời di cư thế nào thì chữ nghĩa cũng vậy. Chữ ở lại, chữ ra đi, chữ nào còn, chữ nào mất? Hình như chẳng còn ai tâm trí đâu để lưu tâm tới điều đó. Chữ được di cư vào miền Nam,
Saturday, November 4, 2023(View: 2985)
Đứa con hoang có thể là cuối cùng của Sartre có lẽ là giáo sư tiến sĩ Trần Trọng Đăng Đàn. Đối với văn học miền Nam nói chung, ông giáo sư này là kẻ chém treo ngành.
Friday, November 3, 2023(View: 2872)
Trong hành trình tìm kiếm hạnh phúc, người tu “Hạnh buông xả” sẽ có cơ hội trải nghiệm được sự bình an nội tại. Buông xả ít thì giải thoát ít, buông xả nhiều thì giải thoát nhiều,
Saturday, September 23, 2023(View: 6099)
Có những nhà văn mà phong cách trí thức cũng như tình người để lại trong tôi những dấu ấn sâu sắc đến khó quên.
Monday, September 11, 2023(View: 3279)
Kể từ khi phi công Charles Lindbergh được chọn là Nhân vật của năm 1927 – Person of the year – đến nay đã 95 năm. Tuy nhiên Time không những chỉ chọn một cá nhân...
Thursday, August 24, 2023(View: 4543)
Phần tôi khiêm tốn nghĩ rằng: đôi khi chúng ta đòi hỏi những điều mà thật sự nó đã nằm sẵn trong túi chúng ta mà chúng ta không biết.
Saturday, August 5, 2023(View: 6597)
Tôi gấp sách lại vì đã đọc đến chữ cuối… và tôi nhớ lại tôi trong cái đêm cuối thăm thẳm, thinh lặng, tôi lên sân thượng nhà tôi và bật khóc một mình.
Saturday, August 5, 2023(View: 3243)
Trong nhiều năm qua, chúng ta thường tụng “Bát Nhã Tâm Kinh”. Tụng hoài mà nhiều người vẫn còn than khổ! Đó là do mình học kinh mà không chịu ứng dụng kinh vào đời sống của mình.
Wednesday, June 28, 2023(View: 9315)
Trong chỗ riêng tư, tôi chia xẻ những tâm tình với Bùi Giáng, với Phạm Công Thiện trong sự ngậm ngùi về số phận không may dành cho họ.
Saturday, April 22, 2023(View: 3887)
Mỗi lần có dịp đọc các tài liệu có liên quan đến đạo và nhìn lại quá khứ là mỗi lần rút tỉa ra được một bài học về đời sống, về nếp sống đạo của một thòi
Friday, March 31, 2023(View: 3686)
Thật hiếm có nhà văn quân đội miền Nam nào viết với một thái độ thanh thản, không hận thù, biết quý trọng con người như Nguyễn Bửu Thoại.
Thursday, March 30, 2023(View: 2939)
Bên cạnh thứ tài sản không bền vững đó, đức Phật cũng dạy có một thứ tài sản không bao giờ mất, đó là Tín tài, Giới tài, Tàm tài, Quý tài, Văn tài, Thí tài và Trí tài.
Tuesday, March 21, 2023(View: 3688)
Tiếng Quê Hương hoạt động mạnh là nhờ vào hai người. Người đọc và edited lại là anh Uyên Thao. Và người thứ hai là anh Trần Phong Vũ,
Sunday, March 19, 2023(View: 3177)
Nếu chúng ta không quyết tâm giữ chặt khoang thuyền tức không giữ chặt Giới pháp, thì làm sao tránh được những trận bảo to, những cơn sóng lớn...
Monday, March 13, 2023(View: 7033)
Không dễ mấy ai có thể chối từ một số tiền lớn lao như vậy vào thời đó. Sự từ chối này làm nên nhân cách Uyên Thao và làm cho Sóng Thần có uy tín với độc giả, đông nhất là trong giới quân nhân.
Monday, March 13, 2023(View: 3457)
Việc chọn “ngày lành tháng tốt” để tiến hành những công việc hệ trọng trong đời sống của người Việt, được biết bắt nguồn từ thói quen do ảnh hưởng văn hóa, tập tục cổ xưa
Friday, March 3, 2023(View: 3949)
Uyên Thao là một con người đặc biệt, khác mọi người trong cách ứng xử, cách sống, nhất là thái độ chọn lựa hành động.
Wednesday, March 1, 2023(View: 3412)
Sống ở đời ai cũng mong cầu được hạnh phúc. Hạnh phúc là gì? Các nhà tâm lý học ngày nay mô tả hạnh phúc là một trạng thái tâm lý tích cực của con người ...
Monday, February 20, 2023(View: 7814)
Nói chung, văn nghiệp của ông tạo ra một dòng chảy văn học miền Nam rất cá tính; nó tiếp lửa truyền thừa từ những nhà văn tiền bối và ngọn đuốc soi đường cho những người đến sau ông.
Tuesday, February 14, 2023(View: 4126)
Tôi xin ghi lại như một lời tri ân như một niềm an ủi cho ông ở bên kia thế giới và một niềm an ủi của người còn lại, như kẻ viết bài này.
Friday, February 10, 2023(View: 4320)
Vì thế, việc giới thiệu tập san Trình Bầy, xin khép lại và chỉ xin giới thiệu phần mở đầu và phần giã biệt của chủ nhiệm Thế Nguyên.
Tuesday, January 31, 2023(View: 4703)
Tôi tự hỏi mình, Mai Thảo cuối cùng chỉ là một nhà thơ xuất chúng. Hay trong văn của ông đã có thơ và trong thơ là cả trời đất.
Saturday, December 31, 2022(View: 8168)
Mỗi chuyện là một góc nhìn xoáy vào những nết ăn, nết ở tiêu biểu cho một con người và tiêu biểu cho một nét Văn Hóa một thời dần biến dạng.
Tuesday, December 13, 2022(View: 4105)
. Đó là hạng người thuận dòng, hạng người ngược dòng, hạng người tự đứng lại và vị thánh A-La-Hán đã giải thoát ra khỏi luân hồi sinh tử.
Friday, December 2, 2022(View: 9557)
Nói cho cùng, phải chăng số phận của bà Lê Vũ Anh đã được chính cha ruột của mình định đoạt vì ý hướng mong muốn con gái thành công.
Sunday, November 20, 2022(View: 4143)
Đương nhiên sống ở đời không ai là không lầm lỗi. Chúng ta phải học hạnh nhẫn nhịn và tha thứ của đất về những lỗi lẫm nho nhỏ của nhau thì tình bạn mới được bền lâu./.
Tuesday, November 8, 2022(View: 4285)
Đọc qua lịch sử của Tỳ-khưu-ni Khema, chúng ta biết rằng chết không phải là hết! Cho nên đời này may mắn gặp Phật pháp ...
Thursday, September 22, 2022(View: 4501)
Tóm lại con người có hai phần thân và tâm. Cả thân và tâm đều quan trọng như nhau. Tâm gá vào thân để hiện hữu. Thân nhờ tâm chủ trì hướng dẫn để xử sự và hành động.
Wednesday, August 17, 2022(View: 4197)
Tóm lại tu pháp mười hai nhân duyên, hành giả chỉ cần cắt đứt một mắt xích là phá vỡ được toàn bộ mười hai mắt xích. Hành giả thoát khỏi vòng sinh tử.
Tuesday, July 26, 2022(View: 9252)
Như vậy Vô Lậu Học là môn học giúp hành giả được tự do tự tại, đoạn tận mọi phiền não khổ đau, không còn rơi rớt trong luân hồi sanh tử.
Tuesday, July 12, 2022(View: 4607)
Trong bài viết này chúng ta cùng nhau tìm hiểu ý nghĩa của phước hữu lậu và phước vô lậu hay là phước đức và công đức khác nhau như thế nào?
Monday, June 13, 2022(View: 8554)
Sự tử tế của miền Bắc hầu như không thể có theo như nhận xét của của nhà phê bình kỳ cựu Hoài Thanh. Hơn ai hết, ông HT đã hiểu rõ chân tướng của dân miền Bắc cũng như chính quyền ấy.
Friday, April 22, 2022(View: 4503)
chúng ta có thể hiểu A-Lại-Da thức chính là thức sanh ra “tâm sinh diệt” là Vọng tâm, và cũng chính A-Lại-Da thức này hiển lộ tâm thanh tịnh là Chân tâm.
Thursday, November 4, 2021(View: 11009)
Sau lưng họ là người phụ nữ được gọi là đệ nhất phu nhân. Vậy có những vị đệ nhất phu nhân nào trong lịch sử được người đời nói đến nhiều nhứt?
Tuesday, October 26, 2021(View: 10802)
.... Sau lưng họ là người phụ nữ được gọi là đệ nhất phu nhân. Vậy có những vị đệ nhất phu nhân nào trong lịch sử được người đời nói đến nhiều nhứt?
Saturday, September 4, 2021(View: 12024)
Ngày xưa ở Việt Nam, người đóng vai chọc cười khán giả được gọi là anh hề, ngày nay người ta gọi là diễn viên hài hay nghệ sĩ hài.
Saturday, September 4, 2021(View: 5557)
Phàm ở đời, những ai muốn xây dựng sự nghiệp lớn, đều phải có đức nhẫn nhục để vượt qua bao lần thất bại mới đạt được thành công.
Sunday, August 22, 2021(View: 5320)
Bài kinh “Phật thuyết Vu-Lan-Bồn” là một trong những bài kinh ngắn dễ hiểu, là một thông điệp giá trị nhắc nhở chúng ta đạo làm người, trong đó đạo hiếu với cha mẹ là nền tảng đạo đức quan trọng
Monday, June 7, 2021(View: 6468)
dù quý vị là người sẽ xuất gia theo dạng "Thân xuất gia, Tâm xuất gia" hay quý vị tự xếp mình vào dạng "Thân không xuất gia, mà Tâm xuất gia" thì bài pháp này sẽ giúp cho quý vị mạnh dạn chọn cho mình một con đường đi,
Monday, May 17, 2021(View: 5436)
Trong bài chia sẻ này chúng ta cùng nhau tìm hiểu khái quát về ảnh hưởng của nghiệp tác động vào cái chết của mỗi người,
Saturday, March 13, 2021(View: 8835)
“Ai thấy Pháp người ấy thấy Ta, ai thấy Ta người ấy thấy Pháp”. Đây là lời dạy của đức Phật dành cho tỷ-kheo Vakkali.
Friday, February 12, 2021(View: 6898)
Chủ đích của bài là ghi lại một số ca dao, tục ngữ Việt, Anh, Pháp ít nhiều liên hệ đến con trâu trong văn hóa “dĩ nông vi bản” mà Việt Nam là một trong những nước một thời được gọi là vựa lúa ở Đông Nam Á
Monday, January 25, 2021(View: 18169)
Tôi ra đời ở một làng nhỏ, làng Trình Phố thuộc tỉnh Thái Bình. Tôi sinh ra và lớn lên theo chiến tranh giữa Việt Minh và quân Pháp. Dù còn nhỏ nhưng tôi sợ cả hai.
Thursday, December 31, 2020(View: 17719)
Năm nay với những ngày ‘cấm cung’ vì dịch Covid-19, tôi mới nghĩ đến việc ngồi xuống viết về “Tỉa Thủy Tiên” để chia sẻ với bạn bè thân hữu ở xa những kinh nghiệm và hiểu biết (có thể chỉ là căn bản) về thủy tiên.
Sunday, November 29, 2020(View: 6460)
Trong giấc ngủ bình an, Đại đức không còn nhớ gì ngoại trừ câu nói ấm áp của Đức Phật: "Thời gian không chờ đợi ai, hãy tinh tấn lên thầy Ananda.".
Saturday, October 24, 2020(View: 7043)
Bài kinh “Thừa Tự Pháp” phác họa cho thấy hình ảnh của người xuất gia chân chánh phải là người “thừa tự Pháp” chứ “không thừa tự tài vật”.
Tuesday, September 29, 2020(View: 7291)
Tứ Nhiếp Pháp giúp con người quay về với đường ngay nẻo phải, hay chính xác hơn là trở về với Phật pháp. Phật pháp là con đường tu hành chân chính, hướng về tâm linh đi đến giác ngộ giải thoát.
Monday, September 14, 2020(View: 7348)
Tóm lại khi người Phật tử đặt trọn niềm tin vào Tam bảo và thực hiện những gì mình đã thọ nhận trong lúc quy y, giữ tròn năm giới luật thì người đó đang có được tám nguồn công đức,
Friday, August 21, 2020(View: 7297)
Niết-bàn là trí tuệ rốt ráo (bát nhã) được biểu lộ qua sự thoát khổ, giác ngộ, giải thoát của một bậc chứng đạo, ra khỏi vòng luân hồi sinh tử.
Sunday, August 2, 2020(View: 7383)
Ở bước căn bản, khi thực hành hạnh lắng nghe, chúng ta cần luôn tự nhắc nhở: “Im lặng để nghe. Lắng nghe để hiểu. Có hiểu mới có thương”. Hiểu là trí tuệ. Còn thương là lòng từ bi.
Sunday, July 19, 2020(View: 8006)
Tóm lại, “Pháp Tu Sám Hối” trong đạo Phật không phải là nghi thức rửa tội để được sạch tội, mà sám hối mang đủ hai yếu tố “nhận lỗi và sửa lỗi”. Nhờ có sửa lỗi nên tội trước được giải trừ, tội sau mới không sinh khởi.
Thursday, July 9, 2020(View: 7713)
thuốc Hydroxychloroquine có hiệu quả nhứt khi được xử dụng nhanh ngay sau khi nhập viện với liều lượng tiêu chuẩn,
Sunday, July 5, 2020(View: 6901)
Nếu lý thuyết giỏi, mà không có kinh nghiệm hành trì, thì kiến thức thu thập cũng không ích lợi gì, mà nhiều khi kiến thức đó chỉ tô bồi thêm cái Ngã ngày một lớn mà thôi!