Mỗi dịp cuối năm dương lịch, khi người ta còn mượn ánh đèn trang hoàng mùa Giáng sinh soi sáng màn đêm giá rét ở Mỹ, tôi lại nhớ đến tiểu thuyết "White Teeth" của nhà văn trẻ người Anh Zadie Smith.
Khởi đầu từ một truyện ngắn được phổ biến trên báo của trường Đại học Cambridge ở phía Bắc Luân Đôn, một nhà xuất bản có uy tín ký contract với cô sinh viên hai dòng máu British và Jamaica. Thế là tiểu thuyết "White Teeth" thành hình và trở thành the best seller, mặc dù lúc đó Zadie Smith mới ở năm cuối của phân khoa Văn chương ở Cambridge.
Nhiều cây bút tên tuổi của các nước đã phân tích, phê bình "White Teeth", tôi không dám "múa rìu qua mắt thợ", chỉ xin phép được nói về sự liên quan của “White Teeth” với năm mới.
Tôi thích "White Teeth” vì câu chuyện mở đầu vào ngày đầu năm 1975. [Có lẽ vì Zadie Smith sinh năm 1975?] Như một "hội chứng Việt Nam", tôi thích đọc những tác phẩm có bối cảnh năm 1975. Nhân vật chính là Archie, một người đàn ông trung niên thuộc tầng lớp lao động ở ngoại ô Luân Đôn, không thể tự quyết định, mà luôn luôn tung một đồng tiền cắc lên trời để chờ hên xui may rủi quyết định đời mình. Sau tiệc New Year Eve (giao thừa dương lịch), bị lâm vào bế tắc, bà vợ gốc Ý dứt áo ra đi, Archie tung đồng tiền cắc lên để quyết định số phận của mình. Khi Archie cho hơi gas ra đầy xe để tự tử thì được một người cứu vì cái xe cũ của Archie đậu ở một vị trí khác thường vào thời khắc giao mùa của năm mới và năm cũ.
Không biết lúc viết White Teeth, Zadie Smith ở tuổi hai mươi có tin định mệnh không? Nhưng những tác phẩm của cô luôn có hình ảnh của định mệnh và sự thông cảm, bao dung.
Nói ra thì ít người tin nhưng tôi biết đến "White Teeth" trong một lần lên Google mò mẩm tìm sử liệu về tháng 4 năm 1975. Tình cờ đưa tôi "làm quen" với tác giả Zadie Smith.
Và từ đó cứ vào tuần lễ sau Giáng sinh, khi các cửa hàng đồng loạt bán các sản phẩm cho "count down party" vào thời khắc giao thừa dương lịch, các cơ quan truyền thông của Mỹ loan báo những nhân vật và sự kiện lớn nhất trong năm, tôi lại nhớ định mệnh trong "White Teeth" cứu anh chàng Archie thoát chết.
Mấy ngày nghỉ lễ cuối năm, trời mùa đông lạnh buốt dưới độ đông đá, tôi thích đóng cửa nằm nhà đọc sách để nếu có soi gương thấy mặt mày mình vẫn còn phảng phất nét học trò… già. Xem ra chỉ có mỗi một tuần lễ từ Giáng sinh đến Tết dương lịch đầu năm Tây là khoảng thời gian duy nhất mọi sinh hoạt ở Mỹ chậm lại. Đường xá vắng hẳn so với ngày thường. Hình như mọi người đều đang bận "tính sổ cuối năm".
Sổ thương mại, sổ kế toán, sổ ngân hàng...dù có phức tạp đến đâu, cũng có công thức. Nhưng sổ đời thì tính hoài vẫn không như ý.
"Tính sổ cuối năm" có đủ cộng, trừ, nhân, chia. Chỉ cần chuyển dịch "con chuột" và "mũi tên" trên monitor thì các phép tính thay đổi được theo ý muốn. Nhưng quyển sổ cuộc đời thì dù có tính kiểu nào đi nữa, dấu cộng cùa thời gian vẫn vô tình, tàn nhẫn phân phát đều đặn cho tất cả động vật và thực vật. Dấu nhân của tình cảm vẫn thầm lặng khắc ghi. Dấu trừ luôn luôn có mặt trong sức khỏe và sắc diện. Dấu chia hiện diện trong tư tưởng nên thiên tài luôn hiếm quý ở trần gian. Ước gì con người hoán đổi được vị trí của bốn phép tính tưởng như đơn giản mà phức tạp hơn cả mọi lớp toán cao cấp trên đời. Chẳng hạn nếu dấu cộng nằm trước sức khỏe và tuổi trẻ. Dấu trừ đi theo ích kỷ, và oán thù. Dấu chia hiện diện cùng ân sủng và hạnh phúc. Dấu nhân gắn bó với chia xẻ và thương yêu thì thiên đàng rất gần và có thật ở đời sống hàng ngày.
Ngày xưa học lớp 12 chuyên toán, chúng tôi giải được rất nhiều bài toán khó từ lượng giác, đạo hàm đến tích phân... Vậy mà hơn nửa cuộc đời vẫn vất vả loay hoay, đôi khi bó tay, trước những cộng trừ nhân chia đơn giản của cuộc đời.
Bài toán cuộc đời chưa và có lẽ sẽ chẳng bao giờ tìm được ẩn số hài lòng người giải nhưng cứ mỗi một năm mới đến lại đem theo hy vọng cho một dấu nhân của chia xẻ và thương yêu, một dấu trừ cho bạo lực và chiến tranh. Được như vậy thì có lẽ mùa Xuân sẽ vẫn ở quanh năm trên quyển sổ cuộc đời.
Cuối năm 2011
Nguyễn Trần Diệu Hương
%7Cutmcsr%3D(direct)%7Cutmcmd%3D(none)%3B%2B__utmv%3D919989545.-%3B)