Danh mục
Số lượt truy cập
1,000,000

GS. Nguyễn Văn Lục - Francoise Sagan: Adieu Tristesse (Con người, cuộc đời và tác phẩm)

Friday, April 6, 20189:58 PM(View: 13264)
GS. Nguyễn Văn Lục - Francoise Sagan: Adieu Tristesse (Con người, cuộc đời và tác phẩm)
Francoise Sagan: Adieu Tristesse (I)
(Con người, cuộc đời và tác phẩm)


Francoise Sagan. Tác giả cuốn tiểu thuyết thời danh Bonjour Tristesse đã từ biệt cõi đời, ngày thứ sáu, 24 tháng 09, 2004 ở tuổi 69. Tên thật của bà là Francoise Quoirez, sinh ngày 21, tháng 6, năm 1935, tại Cajarc. Khi xuất bản cuốn truyện đầu tay, gia đình không muốn bà dùng tên thật, họ đã yêu cầu bà chọn một biệt hiệu. Bà đã chọn biệt hiệu lấy lại trong tác phẩm của Proust, một tác giả được bà ưa chuộng : Hélie de Talleyrand Périgord, princesse de Sagan. Bà có biệt hiệu Francoise Sagan từ đó.

Con người của Francoise Sagan

Đã có lần bà viết : "Hạnh phúc, đối với tôi trước hết là được an vui. Pour moi, le bonheur, c'est d'abord d'être bien". Câu nói đó gói trọn tất cả ý nghĩa cuộc sống của F.Sagan sau này. Xuất thân từ một gia đình khá giả, cha là kỹ sư thuộc giới trưởng giả thành thị, Sagan có một cuộc sống dễ dãi, sung túc đầy đủ, ngay cả vào những năm chiến tranh thế giới thứ hai. Nhưng gốc gác thì lại ở làng quê Carjarc mà theo Sagan trong cuốn .. Et Toute ma sympathie.. , bà mô tả như một vùng nghèo túng, chỉ có đá và đá. Nguồn thu lợi trong làng là trồng ngô, thuốc lá và nho. Khí hậu khắc nghiệt, nóng như ở sa mạc, trải dài hết ngọn đồi này đến ngọn đồi khác với những dấu vết những căn nhà hoang tàn, đổ nát của những thôn xóm không người ở.
Sagan là một cô bé mê sách ngay từ khi ba tuổi. Chưa biết đọc, nhưng cầm cuốn sách, đôi khi cầm ngược, nhưng làm ra vẻ quan trọng như thể ta đây biết đọc. Mê tiểu thuyết của Claude Farrère vì tính cách exotisme ..Thiếu thời đã mê đọc Camus và Proust. Đọc đi đọc lại Proust. Mê Maupassant. Mê thơ của Cocteau. Rồi đọc những tác giả cùng thời như Bernard Frank, Francois-Olivier Rousseau, hay Marguerite Duras.

1 Đặc biệt bà Duras sinh ra ở Gia Định, Việt Nam, năm 1914. Bà mồ côi cha lúc 5 tuổi. Cuộc sống nghèo khổ làm vốn cho bà sau này với tác phẩm Un barrage contre le Pacifique, 1950 , kể lại thời thơ ấu của bà. Năm 1934, bà quay về Pháp, học luật rồi lấy chồng. Vừa là nhà văn, vừa là nhà làm phim. Những tác phẩm của bà gồm những cuốn : Le marin de Gilbraltar, Moderato cantabile, l'Amante Anglaise 

Sagan cũng thích loại tiểu thuyết mới như của Robbe-Grillet. Lớn lên càng đọc nhiều hơn, đọc bất cứ lúc nào rảnh. Nhất là khi nào làm việc nhiều không ngưng nghỉ. Đối với Sagan thì đọc sách là một lối giải trí. Mê cuốn La promenade au phare của Virginia Woolf ( nữ tiểu thuyết gia người Anh, 1882-1941). Rồi vô số sách thuộc loại Série noire của Hoa Kỳ, hay Anh được dịch ra tiếng Pháp nhhư Iris Murdoch, Saul Bellow, William Styron, Jerome Salinger, Carson McCullers, John Gardner, Katherine Mansfield, Anthony Burgers, Evelyne Waugh. Vì thế hành trình dẫn Sagan đi vào con đường văn chương rất là sớm như đã nói ở trên. Sớm lắm so với lứa tuổi học trò. Giống như trong một số gia đình trưỡng giả khác, nhà Sagan có cả một thư viện đầy sách bầy biện ở đó từ nhiều thế hệ. Nguời ta có thể tìm thấy những quyển sách cấm, thuộc lọai đồi trụy nhất như cuốn Les civilisés của Claude Farrère.. Cạnh đó có đủ thứ lẫn lộn từ Delly, la Fontaine, Pierre Loti, Montaigne, Dostoievski.. Nhất là Rimbaud và Proust. Bà đã nghiền ngẫm Rimbaud như bị một tiếng sét khi đọc Illumiations. Proust không phải dễ đọc đối với một số đông người. Nhưng vói Sagan, Sagan có thể yêu mến bất cứ thứ gì nơi Proust. Sagan yêu tất cả những nhân vật của Proust, từ cách diễn tả tâm lý con người, tất cả những phân tích mà Proust nêu ra, phân tích rạch ròi, soi mói, mổ xẻ từng ly từng từng tý.. Có lần Sagan đã so sánh Proust là một thiên tài, còn Sagan thì có tài . "Proust a du génie, moi j'ai du talent". Theo bà thư ký Bartoli tiết lộ, sách của Proust là loại sách gối đầu giường của Sagan. Như chúng ta dã biết, Tên Sagan có được là sau khi Sagan đã đọc : A la recherche du temps perdu của Proust. Có nhiều điểm tương đồng giữa Proust và Sagan : Họ ở cùng một khu phố. Gia đình Proust ở số 9, đường Malesaherbes. Gia đình Quoirez ở số 167. Cùng mê đánh bài, cùng tiêu tiền như nước, cùng thích vùng Normandie, Deauville.. Proust có một cái giường bằng đồng, Sagan cũng mỏi mắt tìm cho bằng được một cái giường như thế và giữ cái giường đó cho mãi đến về sau này.

13 tuổi đã đọc Les nourritures terrestres của André Gide. Đây là tác phẩm gây dấu ấn mạnh mẽ nơi tâm hồn một cô gái trẻ. Cuốn sách đã đánh động tâm can Sagan trong từng câu, từng đọan văn của tác giả khi Gide viết về Nathael. Sagan ngồi dưới bóng những cây dương liễu đọc Gide và Sagan đã khám phá ra đời sống trong cái tròn đầy viên mãn và trong cả cái quá độ của nó.( La plénitude et ses extrêmes). Chỉ với 13 tuổi đầu, Sagan đã có được giây phút cảm nghiệm siêu hình về hiện hữu người, về sự xung mãn tròn đầy của hiện hữu và về sự quá độ của hiện hữu ấy.. Thật là hiếm hoi lắm. Cảm nghiệm đó bắt được từ hàng ngàn những cánh lá bé nhỏ quấn vào nhau, với mầu xanh sáng, rơi rụng trên vai, trên đầu Sagan. Và mỗi cánh lá như chuyên chở một niềm hạnh phúc . Như thể cuộc sống không bao giờ biết già nua mà chỉ có những nguồn vui trẻ thơ và lãng mạn đổ xuống : Nào xe cộ, nào ngựa, nào vinh quang, nào sách vở, nào biển, nào tầu thủy, những máy bay ban đêm, những nụ hôn, nào vinh quang.. Tất cả đều đến cùng lúc do tưởng tượng đã tràn ngập tâm hồn cô, những tình cảm tốt đẹp nhất và cũng có thể man rợ nhất.

Sau Gide đến Camus với L'homme révolté. Tuổi đời còn quá trẻ, đọc L'homme révolté là tập tành phủ nhận tất cả. Trước hết là Thượng Đế. Về điều này, không cần đợi đến lúc đọc Camus. Con người nổi lọan nơi Sagan đã đánh mất Thượng Đế trong một dịp đến Lourdes. Sagan tình cờ thấy một cô gái đang khóc cầu nguyện. Một ý nghĩ thoáng qua trong đầu : Thượng Đế để làm gì? Có cần không? thế rồi Sagan có ý tưởng phủ nhận Thượng Đế, chối từ cả một phần đời Sagan đã được rèn luyện, đào tạo ở trong các nhà nội trú của tôn giáo. Hình ảnh cô gái cầu nguyện chỉ là cái cớ cho sự chối từ này. Đã hẳn, những thúc ép, những lề luật khô cứng, những kinh kệ trong nhà nội trú đã làm Sagan chán nản . Nó chỉ chờ dịp để nổ bung ra.. Chừng đó tuổi đầu, tuổi còn mơ mợng đối với các cô gái khác, Sagan rơi vào một khủng hoảng siêu hình làm Sagan vừa băn khoăn và vừa hãnh diện. Khi trở về phòng trọ, khủng hoảng siêu hình còn kéo dài. Sagan không thiết đến ăn uống và mơ tưởng tới một mảnh đất không có Thượng Đế, một thế giới không có lòng thương hại, cũng không có ân sủng và cũng chẳng có công lý..Đọc Camus, Sagan đã khám phá ra trong L'homme révolté một thế giới không có mặt Thượng Đế, mà chỉ có con người. Và con người thay thế chỗ của Thượng Đế.. Và con người tự tìm ra những câu trả lời cho bất cứ những câu hỏi nào được đặt ra mà không còn cần đến Thượng Đế nữa. Có lẽ, cuốn truyện con người phản kháng của Camus đã ảnh hưởng trực tiếp trên sự nghiệp viết văn của Sagan sau này. Về điểm mất niềm tin tôn giáo, Sagan cũng đã nhắc lại trong Répliques, trang 114.. theo đó, kể từ khi học Couvent des oiseaux lúc 12 tuổi, bà đã bỏ rơi tôn giáo, rồi cảnh tượng những người bệnh tật đến cầu nguyện ở Lourdes đã làm bà chán đến ghê tởm. Đến khi 14, 15 tuổi, đọc Sartre, Camus, Prévert, bà đã khằng định đánh mất hẳn niềm tin tôn giáo.

Sau Camus thì đến Sartre. Sartre đã là một kỳ tài. Nhưng kẻ đọc Sartre lúc 15 tuổi thì gọi bằng gì? Có thể nói, Sagan đã dành tất cả sự trân trọng và yêu mến cho Sartre. Trong một lá thư tỏ bầy công khai gửi cho Sartre, đăng trong Le Matin de Paris và trong L'Egoiste, vào năm 1979, nghĩa là gần 30 năm sau khi biết và đọc Sartre, dưới nhan đề : Lettre d'amour à J.P Sartre. Sagan đã ca ngợi cuốn Les mots bằng những lời lẽ đẹp nhất. :" Vous avez écrit les livres les plus intelligents et les plus honnêtes de votre génération, vous avez même écrit le livre le plus éclatant de talent de la littérature Francaise : Les mots." <SUPII< sup>

Trong một cuộc phỏng vấn, Sagan đã đưa ra nhận xét khi đọc Sartre : Sartre làm tôi xúc động tận tâm can và cùng một lúc làm đảo lộn và chóa ngập tôi với tư cách một nhà văn và một con người. Il me touche, me bouleverse et m'éblouit à la fois comme écrivain et comme homme. Được hỏi Sartre có phải là người mà Sagan yêu mến không? Trả lởi : Parmi les gens que j'ai admirés, c'est celui que j'ai le plus aimé. Mon père est mort au moment òu j'ai bien connu Sartre.III Và một số câu hỏi gài và trực tiếp của người phỏng vấn : Sartre vous manque-t-il? Trả lời : Bien sur . Hỏi : L'amour en somme? Sagan đã trả lời : Une forme d'amour… de ma part certainement. Nhưng chỉ là : Une passion brève…Và một câu hỏi cuối cùng : Simone de Beauvoir n'était-elle pas Jalouse ? Sagan trả lời : Je ne pense pas, elle n'avait aucune raison de l'être. Mais touts les gens qui étaient autour de Sartre étaient très jaloux de lui. Quand J'arrivais, il était déjà tout prêt à partir, dans le hall d'entrée avec son manteau sur le dos. Il me disait :" On file ? Alors on filait.

12 tuổi được gửi vào trường "Couvent des oiseaux", nhưng bị đuổi về vì thiếu chiều tâm linh (Manque de spiritualité).
Năm 1951, đỗ tú tài với số điểm cao là 17 trên 20 cho bài luận Pháp văn với đề luận : Thảm kịch có cái gì giống với lại đời sống thường ngày? (En quoi la tragédie ressemble-t-elle à la vie? ). Sagan ghi tên học Sorbonne và trong kỳ hè 1953 đã viết xong cuốn truyện đầu tiên trong 6 tuần lễ. Sagan đã gửi cho hai nhà xuất bản Plon và Julliard, cuối cùng thì René Julliard chỉ đọc bản thảo trong một đêm và sáng hôm sau quyết định cho in : Đó là cuốn Bonjour Tristesse. Sau đó. Có 6 cuốn nữa cũng được in ở nhà Julliard, nhưng không có cuốn nào đạt thành công như cuốn đầu với hơn 2 triệu ấn bản. Đó là thành công rực rỡ mà Sagan đá nói :" Tôi đã đạt được danh vọng từ hồi 18 tuổi trong 188 trang giấy. Chẳng khác gì một cú của bình hơi nổ. La gloire, je l'ai rencontré à 18 ans en 188 pages, c'était comme un coup de grisou". Nhà văn F. Mauriac trong dịp này đã viết trên tờ Le Figaro bằng một giọng trìu mến, ông gọi Sagan " Petite fille trop douée" hay le "petit monstre " sacré.

15 tuổi đã có dáng dấp gái "Parisienne" với tâm trạng vừa hãnh diện, vừa xấu hổ. Còn nhớ lại, trong những ngày hội cổ truyền của nông dân, Sagan xao xuyến mong đợi được con trai của người bán tạp hóa hay người người làm bánh mì ít ra cũng mời nàng nhảy. Mười tám tuổi thì lâu lâu mới có dịp trở về làng quê. Người ta vẫn chỉ coi Sagan là con gái của bà Quoirez, nhưng nay " đã là người viết tiểu thuyết ". Tuy vậy, cả làng cũng chẳng mấy ai chú ý đến chuyện viết lách này.

Kể từ nay, Sagan đi đi về về vùng quê này thường hơn không phải với tư cách người đi du lịch mà là một người trở về làng mình, trở về chốn cũ. Sagan đã cảm nghiệm được một điều gì đó . Và càng ngày Sagan càng khám phá ra nhiều nét đẹp ở quê nhà. Những thung lũng nay trải một mầu xanh, bị cắt nang bởi một con sông với mầu xám xịt.. Những buổi chiều, trời đang mầu hồng nhạt chuyển sang mầu tím nhạt rồi xanh..Thiên nhiên thì thế. Người dân quê ở đây, họ có cái vẻ nhàn tản và rộng lượng trong sách sống của họ. Có cái vẻ đẹp nơi thiên nhiên mà cũng có cái vẻ đẹp nơi con người. Ở đây đời sống như chậm lại.. Sagan ngồi trên ngưỡng cửa bực đá trước nhà nhìn người qua lại, nhìn con chó nằm soải chân bên cạnh, nhìn mặt trời đang xuống sắp sửa lặn.. Xa đằng kia, bên kia đường, vẫn cái giếng cũ mà một thời Sagan đã ra đấy lấy nước..Tiếng chuông nhà thờ kêu râm ran ba bốn bận mà chẳng ai lấy làm khó chịu. Một buổi chiều thật êm ả. Sagan cảm thấy đói, đi vào nhà, sập cửa xuống trong khi ngoài phố yên lặng .. Và rồi, ngày mai sẽ cũng vẫn thế, giống như ngày hôm nay..

Giống như con cái của một số gia đình quyền quý, Sagan sống nhiều năm trong nội trú ở Paris với những đàn con gái cùng lứa tuổi, cùng kiểu áo, cùng đồng phục một mầu. Các nữ sinh đã xếp hàng thành từng đoàn, rảo bước, đi dạo ngoài đường phố như một đàn cừu ngoan ngoãn, dễ dạy. Sagan đã cảm thấy xấu hổ và bực dọc đến nổi khùng.. Sagan đã cố tình đi chậm buớc lại để tách rời ra khỏi đám con gái đó. Càng lùi xa chừng nào tốt chừng nấy. Chỉ đến khi nào, viên giám thị huýt còi ra dấu cho Sagan , lúc đó Sagan nhảy tung tăng theo gót đám bạn.. Hình ảnh đó đẹp.. Nhưng cũng báo hiệu một cái gì..? 

Cho mãi đến sau này, trong hồi ký của Marie-Thérèse Bartoli IV, một thư ký riêng của Sagan trong 16 năm vẫn tự hỏi : Làm sao một người con gái cùng lứa tuổi như bà ta đã có thể viết một cuốn truyện một cách rất là xấc xược và từng trải đến như thế? Phần bà ấy, ở vào tuổi 19 thì đã chưa hề bao giờ biết đến những " surprise-party", những hộp đêm, ma túy, tốc độ, cờ bạc, làm những chuyện điên khùng và chưa hề biết rượu Whisky như thế nào. Tưởng chỉ là một thức uống trong mấy phim Mỹ.. Nhưng cũng chính ở chỗ đó, cuốn chuyện đầu tay của Sagan đã thu hút giới trẻ và làm họ mơ mộng một cuộc sống mới đầy hấp dẫn…

Những tra vấn và thắc mắc của Marie-Thérèse Bartoli cũng có thể cắt nghĩa được. Sagan thông minh, lanh lợi, trưởng thành sớm hơn những người con gái cùng lứa tuổi..Trong bài viết ngắn, chưa tới 10 trang có nhan đề : La ville buisonnière.. trong cuốn .. Et toute ma sympathie.., từ trang 181-187. Sagan đã kể lại thời gian nội trú ở Paris . Lúc đó là mùa hè. Paris trống vắng không người, buồn tẻ. Các cô nữ sinh bị bắt buộc giam hãm trong nội trú theo sự độc đoán của cha mẹ họ. Họ bị giam hãm ở đây để chuẩn bị cho kỳ thi tháng 7 trong lo âu và mệt mỏi. Chỉ có mỗi một giải trí duy nhất đối với họ là việc đi bộ buổi chiều, họ xếp thành từng hàng đi diễu qua các đường phố Paris không người. Cũng như ở trên, Sagan coi việc đi bộ này là cực hình không chịu đựng nổi và là một nỗi nhục nhã phải xếp hàng đi từng đoàn. Chỉ còn một lối giải thoát là Sagan lợi dụng lúc đi bộ ra ngoài, thoát ra khỏi đám con gái, rồi một mình lang thang trên những đường phố lát gạch gô ghề của Paris.. Vậy mà Paris đối với Sagan hoàn toàn xa lạ. Sông Seine gần đó. Paris đối với Sagan thu gọn vào trong một giờ. Sagan phải nắm lấy cái Paris một giờ này cho mình hoặc không có gì cả. Quá một giờ mà chưa có mặt trong hàng ngũ sẽ bị đuổi ra khỏi nội trú. Sagan còn đeo cả cái tấm tạp dề vấy mực lúc đi lang thang như thế. Cô đi dọc bờ sông Seine. Bây giờ là 6 giờ. Trời xám. Không có lấy một người..Sagan thả bộ, đi dọc bờ sông, rồi ngồi xuống ven sông, chân duỗi ra thoải mái. Sagan viết : J'étais parfaitement heureuse. Chĩ một câu nói đó thôi, người đọc cảm nghiệm được khao khát tự do của một nữ sinh nội trú như thế nào? Con người Sagan muốn nổi lọan, muốn bứt phá, muốn ra khỏi những ràng buộc, ra khỏi cái nhà tù nội trú đi tìm cho mình một thoáng giây tự do, thoáng giây của hạnh phúc... Vì thế, chỉ cần ngồi một mình bên bờ sông đã cảm nhận ra được cái hạnh phúc ấy. Có một lần ngồi như thế bên ven sông, Sagan đã gặp một người đàn ông lớn tuổi, dáng cò bơ cò bất. Có chút dơ dáy, chút chểnh mảng, lãng tử trong cử chỉ điệu bộ. Chút quần áo lôi thôi, lếch thếch. Nhưng Sagan có vẻ thích người này và chính Sagan cũng ngạc nhiên về điều đó. Lúc đó Sagan mới vừa chớm tuổi 16. Sagan vốn mê đọc sách và đã gặp người đàn ông này cũng mê sách không kém. Có vẻ như họ hợp nhau trong câu chuyện. Gần 7 giờ. Sagan hốt hoảng sợ trễ, sợ bị phạt . Người đàn ông cười cái vẻ " hoảng hốt nữ sinh " đó. Họ hẹn gặp lại ngày hôm sau. Ông ta nói về Flaubert. Lại trễ giờ. Lại cắm đầu cắm cổ chạy và bắt kịp lũ con gái ở góc phố, Sagan lẻn vào hàng ngũ đám nữ sinh và trở về trường. Một tuần lễ đến là kỳ lạ. Lại gặp người đàn ông. Xa lạ. Đến tên cũng không biết. Mặt trời đã lặn. Chỉ còn 10 phút. Sagan quay về phiá người đàn ông. Cười buồn. Ông ta cũng cười buồn như vậy. Sagan muốn có được cuộc sống như người đàn ông xa lạ. Ông ta nói : Không dễ đâu, phải biết cách sống..Nhưng thế nào là biết cách sống? Người đàn ông đã kể cho Sagan nghe, ông có một gia đình đàng hoàng, có nhà cửa, vợ con đề huề. Nhưng để làm gì? 20 năm nữa vẫn thế? Và ông đã chọn cuộc sống lang thang như lúc này. Hôm sau, trời mưa to. Vẫn cuộc đi dạo. Sagan cắm đầu cắm cổ chạy đến hụt hơi như sợ trễ. Người đàn ông đã ở đó, quàng cho Sagan một cái áo săng đai cũ, thủng nhiều lỗ. Xin được trích nguyên văn để thấm thía được cái tâm trạng của người con gái mới lớn :"Đây là lần đầu tiên, tôi cầm tay anh ta. Bàn tay khô và cứng. Nhưng nó đem lại một va chạm dễ chịu. Có lẽ, đó là người bạn duy nhất của tôi và anh ta sẽ đi khỏi. Tôi sẽ chẳng bao giờ gặp lại anh ấy. Rồi thì anh ta cười với tôi và ra đi. Tôi nhìn anh đi xa về phía mặt trời. Tôi trở về nội trú vửa đi vừa chạy. Nhưng đã có điều gì khác xảy ra, một thứ như sự mệt mỏi mà sung sướng. Và cái cảm giác thích thú của thời gian như bám dính vào tôi, như một con vật quen thuộc.Pour la première fois, je lui pris la main. Elle était dure et sèche, mais c'était un contact agréable. C'était peut-être mon seul ami et il allait partir. Je ne le reverrai plus…. Puis il me sourit et partit. Je le vis s'éloigner dans le soleil.. Je rentrai en courant à la pension.. Mais il y avait autre chose, une espèce de fatigue heureuse.. Et le gout du temps accroché à moi comme une bête désormais familière.." ( trang 187, sách đã dẫn trên).

Chỉ có hai điều có thể giải thích được về sự già dặn và từng chải của con người Sagan là : Thông minh thiên bẩm và sự say mê đọc sách. F. Mauriac đã nhận xét về Sagan ngay từ cuốn sách đầu tiên của bà là : De cette peite fille trop douée. Phải, trop douée , thông minh quá, tài tuấn quá. Thứ hai là Sagan say mê đọc sách ngay từ lúc thiếu thời..trước khi biết đến chuyện yêu đương hay trai gái. Người đọc Sagan thường chỉ kịp nghĩ tới những mối tình ngang trái, táo bạo đến vô luân trong thế giới tiểu thuyết cũng như đời sống của bà. Nhưng quên rằng, Sagan trước hết là người của sách vở.

(Còn tiếp)

Nguyễn Văn Lục
Nguồn: DCVOnline
Sunday, July 13, 2025(View: 134)
Lá thư gửi những người bạn Âu Châu là một phần trích dẫn trong cuốn sách của Alain Ruscio: Vivre au Viet Nam, từ trang 229 đến 236.
Tuesday, July 8, 2025(View: 274)
Khi 6 nội xứ và 6 ngoại xứ tương tác với nhau, sinh ra cái biết, gọi là thức. Thí dụ mắt nhìn thấy bình bông thì ngay khi đó trong tâm hình thành cái biết về mắt
Monday, June 30, 2025(View: 605)
Như thế mới hiểu được tại sao một nhân vật như thế chỉ đòi hỏi một chai rượu tầm thường!! Một món quà tầm thường cho một ông già
Monday, June 9, 2025(View: 728)
Phần vinh dự dành cho tướng Gíáp vì thế thật là nhỏ. Ông đã thật sự không muốn hiểu điều đó. Cùng lắm, phải chặng ông chỉ là người đứng ra đại diện nhận cái chiến công ấy
Wednesday, May 28, 2025(View: 351)
Gút lại, Thất giác chi là con đường dẫn đến sự tỉnh thức và giải thoát, giúp hành giả nhận diện rõ sự vận hành của tâm, buông bỏ mọi chấp trước và đạt được trạng thái an lạc chân thật
Sunday, May 25, 2025(View: 908)
Tác giả muốn ám chỉ trận bao vây của Đức ở Verdun, năm 1916 trong thế chiến thứ nhất, đưa đến kết quả là có 300.000 quân nhân cả hai phía tử trận
Sunday, May 11, 2025(View: 1067)
Và tôi tự hỏi mình, bao giờ Việt Nam có được một người tầm cỡ như Stéphane Hessel? Phải bao giờ? Hay như một Đấng Moisen, tiền nhân đã đưa dân Do Thái ra khỏi Ai Câp về một miền đất hứa!!!
Saturday, May 10, 2025(View: 1211)
“Năm triền cái” bị xem là năm pháp bất thiện, nó là những tập khí tùy miên nằm sâu trong tiềm thức. Khi đủ duyên nó trồi lên trì kéo, che đậy tâm thức khiến con người chịu nhiều phiền não,
Tuesday, April 29, 2025(View: 1545)
Thưa đó là những thành phần có ăn học, được các chính phủ thời Đệ Nhất và Đệ Nhị Cộng Hòa cho học bổng đi học tại Pháp, tại Mỹ, tại Tân Tây Lan và tại Đức, Thụy Sĩ và nhất là tại Canada.
Sunday, April 27, 2025(View: 1344)
Ngũ là năm. Uẩn là nhóm, là khối, là tổ hợp. Như vậy Ngũ uẩn có nghĩa là năm nhóm kết hợp thành đời sống một chúng sinh
Friday, April 18, 2025(View: 2178)
Thế nhưng cuốn Hanoi’s war- một cuốn sách nói về lịch sử cuộc chiến tranh ấy- mà trọng tâm của cuốn sách muốn trình bày cuộc chiến do Hà Nội chủ xướng.
Sunday, April 6, 2025(View: 1428)
“Có thờ có thiêng, có kiêng có lành” là một câu nói thể hiện một niềm tin sâu sắc vào sự linh thiêng và tác động của tâm linh đến cuộc sống.
Saturday, April 5, 2025(View: 2027)
Đọc lại lịch sử đau buồn của nước Pháp qua nỗi đau, nỗi nhục của Pétain và De Gaulle, ta như thể đọc lịch sử Việt Nam trong thời gian gần đây.
Friday, April 4, 2025(View: 1885)
Tóm lại, pháp tu “Tứ Chánh Cần” gồm bốn điều cần tu tập. Hai điều nhằm đoạn trừ pháp Ác và hai điều xiển dương pháp Thiện,
Wednesday, March 26, 2025(View: 1753)
Kỷ niệm 50 năm ngày mất miền Nam, thay vì nguyền rủa bóng tối, tôi an ủi thân phận mình vẫn còn chút gì và bằng lòng về những điều ấy cho riêng mình
Monday, March 24, 2025(View: 1299)
Thẩm thấu lời dạy của Đức Phật, sau thời gian kiên trì tu tập, hành giả nhận ra bản thể của Ngũ uẩn không thực chất tánh, nó vô thường, biến dịch, vô ngã.
Friday, February 28, 2025(View: 1505)
Đúng nữa thế kỷ sau tháng 4 năm 1975 với sự sụp đổ của VNCH lịch sử đã lặp lại với việc Mỹ bỏ rơi đồng mịnh Ukraine trong những tháng đầu tiên nhậm chức
Saturday, February 22, 2025(View: 2042)
Dục, Cần, Tâm, Quán được gọi là Tứ Như Ý Túc hay Tứ Thần túc, vì đây là bốn phương tiện giúp hành giả đắc được các tầng thiền Định, như ý muốn.
Wednesday, February 12, 2025(View: 2285)
Nhưng nếu không muốn dạy mà vẫn phải dạy, không muốn học mà vẫn phải học thì cớ sự sẽ ra làm sao?
Monday, February 10, 2025(View: 2257)
Đọc lại lịch sử đau buồn của nước Pháp qua nỗi đau, nỗi nhục của Pétain và De Gaulle, ta như thể đọc lịch sử Việt Nam trong thời gian gần đây.
Thursday, February 6, 2025(View: 3708)
Tôi đã đọc Trần Đức Thảo, Những lời trăng trối của Tri Vũ Phan Ngọc Khuê với nhiều trăn trở, nhiều đêm mất ngủ, buồn cũng có và thương tiếc cũng có
Saturday, January 11, 2025(View: 2152)
Cái chết của Tổng Thống Ngô Đình Diệm kéo theo một thảm trạng của miền Nam, cuối cùng chỉ vì muốn bảo vệ Chủ quyền Độc Lập Quốc Gia,
Saturday, January 4, 2025(View: 2709)
Nước ta có 20 thế kỷ chữ Hán từ thời Bắc thuộc. Có 10 thế kỷ chữ Nôm đánh dấu thời kỳ tự chủ bắt đầu từ thế kỷ 10 ...
Tuesday, December 24, 2024(View: 5479)
Gần 50 năm đã trôi qua kể từ ngày 5/1/1975, nỗi ray rứt trong lòng tôi nay chợt đến nhứt là khi nhìn về đất nước thấy cảnh đảo điên của xã hội, băng hoại của văn hoá..
Tuesday, October 29, 2024(View: 2974)
Cho nên cuộc di cư 1954-1955 đối với nhiều người là một sinh lộ giải thoát con người ra khỏi tối tăm và cơ cực. Cuộc di cư 1954-1955, phải chăng là cơ hội để con người có cơ may làm người?
Thursday, October 17, 2024(View: 2324)
Số phận dân miền Nam nay tùy thuộc họ. Lúc đầu họ đến với những hào quang, lòng kính phục, lúc họ đi chỉ còn là cay đắng và miệt thị.
Friday, October 4, 2024(View: 2310)
Đặc biệt, sau khi tiếp quản Quy Nhơn xong thì thủ tướng Ngô Đình Diệm có ra thăm ủy lạo dân chúng và sau đó, trong dân gian đã truyền tụng hai câu thơ như sau:
Sunday, September 22, 2024(View: 6204)
Riêng tôi khi mình lung túng không chắc chắn về những từ Hán Việt mà không hỏi ai được thì cứ ‘nôm na là cha mách qué” là hay nhất!
Saturday, September 21, 2024(View: 3079)
Hãy thử so sánh cuộc đời của Trân Huỳnh Duy Thức, một nhà khoa học Việt Nam với Václav Havel, một nhà văn Tiệp Khắc,
Saturday, September 21, 2024(View: 2554)
Sau này những khẩu hiệu có tính cách tuyên truyền này được nhóm Giao Điểm, ở hải ngoại rêu rao cùng khắp trên báo chí của họ.
Saturday, September 7, 2024(View: 5407)
Nếu so với cuộc sống ngoài Bắc bữa no bữa đói, lo từng bữa thì đây phải nói là thiên đàng. Những điều gì khác với điều tôi viết thường là do cộng sản lúc bấy giờ tuyên truyền.
Sunday, August 25, 2024(View: 5111)
Quả thực, Francoise Sagan là một hiện tượng văn học phổ biến một cách rộng rãi ở miền Nam. Sagan có lối viết thật ngắn, gọn.
Friday, August 23, 2024(View: 5189)
Năm 1970, chiếu theo giấy phép số: 3343/GD/KHPC/HD/7 thiết lập Nữ Học Viện bậc Đại Học, áp dụng mô thức một Viện Đại Học Cộng Đồng
Tuesday, August 20, 2024(View: 2528)
Cuộc chiến này đã bắt đầu như thế và đã chấm dứt như vậy ngoài mọi sự quyết định của người Việt Nam.
Wednesday, August 7, 2024(View: 7559)
Với tôn chỉ Dân Tộc, Nhân Bản và Khai Phóng, nền giáo dục Việt Nam Cộng Hoà trong 21 năm tồn tại đã đào tạo những công dân Việt Nam hoàn thiện
Wednesday, August 7, 2024(View: 5977)
Sự tuyên truyền khéo léo, che dấu đã cho thấy nhiều thanh thiếu niên đã tình nguyện xông pha vào "cõi chêt" vì bom Mỹ bỏ ngày đêm.
Tuesday, July 30, 2024(View: 5767)
Chiến tranh trước sau rồi cũng chấm dứt cách này cách khác như chúng ta đã thấy. Nhưng sau 1975, sự thật mới chính là sự thật được phơi bầy.
Saturday, July 13, 2024(View: 2973)
Tóm lại, Quán Thân như lời Phật dạy thì có 6 đề mục để quán như đã nêu ở trên. Hành giả có thể thực hành thiền Quán bất cứ lúc nào trong ngày.
Tuesday, July 2, 2024(View: 3242)
Sau khi chiếm được miền Nam Việt Nam, mâu thuẫn giữa Việt Nam và Trung Cộng ngày càng tăng cao. Trung Cộng lên án Việt Nam đàn áp Hoa Kiều và muốn đem Hoa Kiều về nước.
Tuesday, June 25, 2024(View: 3465)
Thực hành Giới-Định-Tuệ, đời sống đạo đức của hành giả được thăng hoa, tâm định tĩnh, trí tuệ phát sáng. Kết quả sơ khởi của việc tu tập, giúp hành giả thoát khỏi một số ràng buộc
Monday, June 24, 2024(View: 3057)
Vậy thì có gì là lạ về hiện tượng khóc tập thể! Chúng ta đã từng chứng kiến hàng triệu người dân trong các nước cộng sản cùng vỗ tay, cùng hoan hô, cùng đả đảo thì nay nếu có hàng triệu cùng khóc có điều chi khác biệt?
Sunday, June 23, 2024(View: 3153)
Không biết con số chính xác Sách Báo của Văn Hóa Miền Nam bị hủy diệt bao nhiêu, và sau này lại thấy những bộ Tự Điển quý giá
Friday, June 14, 2024(View: 2874)
Tù vừa tròn 17 năm. Những ông tướng khác về trước ông chừng nửa giờ nên tướng Giai là người sau cùng, theo ý nghĩa tiêu biểu của lịch sử..
Sunday, June 9, 2024(View: 2907)
Đọc cả bài viết này, có lẽ người đọc chỉ cần đọc đoạn kết trên là đầy đủ ý nghĩa.
Saturday, June 8, 2024(View: 6553)
ĐÁNH TƯ SẢN cũng là một sự kiện chấn động lịch sử Việt Nam ngang hàng sự kiện THUYỀN NHÂN VIỆT NAM và chỉ xảy ra sau ngày 30 tháng Tư năm 1975.
Friday, June 7, 2024(View: 3497)
“Thiền Chỉ” hay “Thiền Định” là trạng thái tâm chuyên chú vào một cảnh, một đối tượng, khiến cho mọi vọng tưởng đều ngưng bặt, tạo sự an vui (sukkha) hỷ lạc cho hành giả.
Sunday, May 19, 2024(View: 3488)
Nhìn lại hơn 50 năm miền Bắc dưới chế độ cộng sản, người viết chỉ có thể thở dài và nghĩ mình còn may mắn – May mắn vì đã không phải sống dưới chế độ bạo tàn đó.
Sunday, May 19, 2024(View: 6504)
Lần đổi tiền này gây ra hậu quả kinh tế tai hại với nạn lạm phát lên hơn 700% năm 1986 và tiếp tục tăng cao trong 3 năm sau đó.
Saturday, May 11, 2024(View: 7910)
Người ta nói: làm thầy thuốc sai lầm thì giết chết một người, làm chính trị sai lầm thì giết một thế hệ nhưng làm văn hoá sai lầm thì giết cả muôn đời.
Monday, April 29, 2024(View: 3486)
Theo ông Hoàng Tùng xác nhận, vụ án Bà Nguyễn Thị Năm đã được bộ chính trị họp và quyết định. Riêng ông Nguyễn Minh Cần, Phó chủ tịch Hà Nội than:
Monday, April 22, 2024(View: 3490)
Tôi viết lại bài này như một hồi ức đau buồn đã qua. Nó cũng giống như ngày nào “ Miền Nam sau ngày giải phỏng”. Bởi vì Đảng vĩ đại ngay cả trong những sai lầm của họ.
Wednesday, April 10, 2024(View: 3337)
Tu tập theo đạo Phật không phải để sở hữu được điều gì, mà thực ra là để buông xả không bám víu với bất kỳ những gì ở trên đời... mà chỉ nhận biết rõ ràng những gì đến rồi đi,
Monday, April 1, 2024(View: 4455)
Di tản sang Hoa Kỳ năm 1975, tên tuổi ông một lần nữa bừng sáng của đỉnh cao văn học. Một lần nữa như thể được tái sinh. Sách của ông được bày bán khắp các tiệm sách.
Monday, March 18, 2024(View: 4180)
Hát Rong được gọi là Troubadour, tên của một nhà soạn nhạc và nghệ sĩ biểu diễn vào thời kỳ trung cổ ở Âu Châu. Người phụ nữ hát rong được gọi là Troubairitz.
Saturday, March 9, 2024(View: 3652)
Bài viết này dựa trên kinh Nikãya nhằm cung ứng một vài khía cạnh cần biết trên đường tu học của thiền sinh Phật tử muốn tìm hiểu lộ trình tu tập trong đạo Phật như thế nào.
Saturday, March 9, 2024(View: 2942)
Tuy nhiên, vẫn phải nhìn nhận những nhà văn trẻ vừa và thật trẻ vẫn là niềm hy vọng của sinh hoạt Văn Học Di Dân Việt Nam như những đóm lửa của hy vọng còn chờ đợi
Friday, March 1, 2024(View: 3324)
Nếu “nhận thức về vô thường” được tu tập như vậy ngay trên tự thân, được làm cho sung mãn như vậy ngay trên tự thân ngũ uẩn, thì “tất cả dục tham được chấm dứt, tất cả các sắc tham được chấm dứt
Friday, March 1, 2024(View: 4437)
Chỉ tồn tại có 21 năm, từ di sản của nền giáo dục thuộc địa của Pháp chế độ Việt Nam Cộng Hoà đã khai sinh một nền giáo dục Dân tộc, Nhân bản và Khai phóng mà giá trị đến ngày nay không ai có thể phủ nhận được.
Friday, March 1, 2024(View: 3067)
Tháng ba này, bác sĩ Quang lại lên đường sang Ukraine trong ba tháng.. Tháng bảy mới trở về. Tôi gợi ý anh nên viết hồi ký ghi lại những sụ việc, biến cố của từng ngày,
Saturday, February 24, 2024(View: 6414)
Kính chia sẻ đến quý anh chị CHƯƠNG TRÌNH CÙNG NHAU TU HỌC lớp Tìm Hiểu và Ứng Dung kinh NGUYÊN THỦY do Tuệ Huy- Tô Đăng Khoa phụ trách
Friday, February 23, 2024(View: 3213)
Chính qua sự chú ý, chúng ta không chỉ tương tác với thế giới mà còn duy trì, quyết định phẩm chất của sự tồn tại của mình một cách chân thực nhất.
Friday, February 16, 2024(View: 8455)
Ý Như Vạn Sự là sự bùng vỡ của Trí Tuệ và Từ Bi cùng lúc. Trí Tuệ vì nhận chân bản tánh Như của vạn sự. Từ Bi vì sự bùng vỡ của tình thương yêu bình đẳng đối với vạn sự, cho phép vạn sự là chính nó, tự vận hành theo chu kỳ tuần hoàn sinh-trụ-hoại-diệt của chính nó.
Friday, February 16, 2024(View: 9079)
Hà ô Lôi là ai nhỉ? Chỉ được biết Hà Ô Lôi là một tiếng hát tuyệt vời, ảo diệu có thể làm mê hoặc lòng người. Nhưng vì cách đây đã năm thế kỷ nên không có cách gì ghi lại được tiếng hát đó. Người đời sau muốn nghe lại được nó, chỉ còn mỗi một con đường : nghe câu truyện kể về Hà ô Lôi
Monday, February 5, 2024(View: 3646)
Đó là mùa Xuân không sinh không diệt. Chất Xuân vượt ra ngoài cảm xúc của con người, nó vượt ra khỏi thời gian, không gian. Nó không bị ảnh hưởng bởi quy luật vô thường
Sunday, January 28, 2024(View: 7657)
Trong phạm vi bài này xin chỉ nhắc đến một số trường trung học tiêu biểu ở các đô thị lớn như Sài Gòn, Huế , Cần Thơ...
Friday, January 26, 2024(View: 7541)
Thưa đó là những thành phần có ăn học, được các chính phủ thời Đệ Nhất và Đệ Nhị Cộng Hòa cho học bổng đi học tại Pháp, tại Mỹ,
Sunday, December 24, 2023(View: 4180)
Sách cũ đối với tôi là một ám ảnh mời gọi tìm về. Trong đó đặc biệt có chuyện sưu tập tài liệu triết cũ. Cũng từ những sách cũ đó mà trước đây tôi lớn lên, được nuôi dưỡng và phát triển về trí năng mỗi ngày.
Saturday, December 23, 2023(View: 4309)
Nghi ngờ là sợi dây trói buộc thứ năm khiến hành giả phân vân, giải đãi, buông lung, không biết đi hướng nào trên con đường tu tập tâm linh.
Friday, December 1, 2023(View: 9147)
Vai trò bảo tồn, duy trì ngôi nhà hữu thể là trách nhiệm chung của từng cá nhân, nó mang lại ý nghĩa cao đẹp cho sự hiện hữu có giới hạn của chúng
Friday, December 1, 2023(View: 4472)
Bài này, người viết đã tự ý bỏ phần văn hóa chữ viết, một sản phẩm đặc thù của các xã hội văn minh để chỉ nói đến vấn đề ẩm thực và hệ quả của nó.
Wednesday, November 22, 2023(View: 4702)
Chuyến đi gian nan của nguời di cư thế nào thì chữ nghĩa cũng vậy. Chữ ở lại, chữ ra đi, chữ nào còn, chữ nào mất? Hình như chẳng còn ai tâm trí đâu để lưu tâm tới điều đó. Chữ được di cư vào miền Nam,
Saturday, November 4, 2023(View: 4733)
Đứa con hoang có thể là cuối cùng của Sartre có lẽ là giáo sư tiến sĩ Trần Trọng Đăng Đàn. Đối với văn học miền Nam nói chung, ông giáo sư này là kẻ chém treo ngành.
Friday, November 3, 2023(View: 4729)
Trong hành trình tìm kiếm hạnh phúc, người tu “Hạnh buông xả” sẽ có cơ hội trải nghiệm được sự bình an nội tại. Buông xả ít thì giải thoát ít, buông xả nhiều thì giải thoát nhiều,
Saturday, September 23, 2023(View: 9640)
Có những nhà văn mà phong cách trí thức cũng như tình người để lại trong tôi những dấu ấn sâu sắc đến khó quên.
Monday, September 11, 2023(View: 5218)
Kể từ khi phi công Charles Lindbergh được chọn là Nhân vật của năm 1927 – Person of the year – đến nay đã 95 năm. Tuy nhiên Time không những chỉ chọn một cá nhân...
Thursday, August 24, 2023(View: 7144)
Phần tôi khiêm tốn nghĩ rằng: đôi khi chúng ta đòi hỏi những điều mà thật sự nó đã nằm sẵn trong túi chúng ta mà chúng ta không biết.
Saturday, August 5, 2023(View: 11600)
Tôi gấp sách lại vì đã đọc đến chữ cuối… và tôi nhớ lại tôi trong cái đêm cuối thăm thẳm, thinh lặng, tôi lên sân thượng nhà tôi và bật khóc một mình.
Saturday, August 5, 2023(View: 4922)
Trong nhiều năm qua, chúng ta thường tụng “Bát Nhã Tâm Kinh”. Tụng hoài mà nhiều người vẫn còn than khổ! Đó là do mình học kinh mà không chịu ứng dụng kinh vào đời sống của mình.
Wednesday, June 28, 2023(View: 14907)
Trong chỗ riêng tư, tôi chia xẻ những tâm tình với Bùi Giáng, với Phạm Công Thiện trong sự ngậm ngùi về số phận không may dành cho họ.
Saturday, April 22, 2023(View: 5870)
Mỗi lần có dịp đọc các tài liệu có liên quan đến đạo và nhìn lại quá khứ là mỗi lần rút tỉa ra được một bài học về đời sống, về nếp sống đạo của một thòi
Saturday, April 8, 2023(View: 6006)
Mỗi một cuộc đời, như Phan Châu Trinh, đều để lại một bài học dù chưa trọn vẹn cũng đáng để cho những người đời sau suy nghĩ.
Friday, March 31, 2023(View: 5194)
Thật hiếm có nhà văn quân đội miền Nam nào viết với một thái độ thanh thản, không hận thù, biết quý trọng con người như Nguyễn Bửu Thoại.
Thursday, March 30, 2023(View: 4496)
Bên cạnh thứ tài sản không bền vững đó, đức Phật cũng dạy có một thứ tài sản không bao giờ mất, đó là Tín tài, Giới tài, Tàm tài, Quý tài, Văn tài, Thí tài và Trí tài.
Tuesday, March 21, 2023(View: 5149)
Tiếng Quê Hương hoạt động mạnh là nhờ vào hai người. Người đọc và edited lại là anh Uyên Thao. Và người thứ hai là anh Trần Phong Vũ,
Sunday, March 19, 2023(View: 4835)
Nếu chúng ta không quyết tâm giữ chặt khoang thuyền tức không giữ chặt Giới pháp, thì làm sao tránh được những trận bảo to, những cơn sóng lớn...
Monday, March 13, 2023(View: 10634)
Không dễ mấy ai có thể chối từ một số tiền lớn lao như vậy vào thời đó. Sự từ chối này làm nên nhân cách Uyên Thao và làm cho Sóng Thần có uy tín với độc giả, đông nhất là trong giới quân nhân.
Monday, March 13, 2023(View: 5190)
Việc chọn “ngày lành tháng tốt” để tiến hành những công việc hệ trọng trong đời sống của người Việt, được biết bắt nguồn từ thói quen do ảnh hưởng văn hóa, tập tục cổ xưa
Friday, March 3, 2023(View: 5323)
Uyên Thao là một con người đặc biệt, khác mọi người trong cách ứng xử, cách sống, nhất là thái độ chọn lựa hành động.
Wednesday, March 1, 2023(View: 4959)
Sống ở đời ai cũng mong cầu được hạnh phúc. Hạnh phúc là gì? Các nhà tâm lý học ngày nay mô tả hạnh phúc là một trạng thái tâm lý tích cực của con người ...
Monday, February 20, 2023(View: 12188)
Nói chung, văn nghiệp của ông tạo ra một dòng chảy văn học miền Nam rất cá tính; nó tiếp lửa truyền thừa từ những nhà văn tiền bối và ngọn đuốc soi đường cho những người đến sau ông.
Tuesday, February 14, 2023(View: 5846)
Tôi xin ghi lại như một lời tri ân như một niềm an ủi cho ông ở bên kia thế giới và một niềm an ủi của người còn lại, như kẻ viết bài này.
Friday, February 10, 2023(View: 6339)
Vì thế, việc giới thiệu tập san Trình Bầy, xin khép lại và chỉ xin giới thiệu phần mở đầu và phần giã biệt của chủ nhiệm Thế Nguyên.
Tuesday, January 31, 2023(View: 6631)
Tôi tự hỏi mình, Mai Thảo cuối cùng chỉ là một nhà thơ xuất chúng. Hay trong văn của ông đã có thơ và trong thơ là cả trời đất.
Saturday, December 31, 2022(View: 13395)
Mỗi chuyện là một góc nhìn xoáy vào những nết ăn, nết ở tiêu biểu cho một con người và tiêu biểu cho một nét Văn Hóa một thời dần biến dạng.
Tuesday, December 13, 2022(View: 5731)
. Đó là hạng người thuận dòng, hạng người ngược dòng, hạng người tự đứng lại và vị thánh A-La-Hán đã giải thoát ra khỏi luân hồi sinh tử.
Friday, December 2, 2022(View: 13372)
Nói cho cùng, phải chăng số phận của bà Lê Vũ Anh đã được chính cha ruột của mình định đoạt vì ý hướng mong muốn con gái thành công.
Sunday, November 20, 2022(View: 5957)
Đương nhiên sống ở đời không ai là không lầm lỗi. Chúng ta phải học hạnh nhẫn nhịn và tha thứ của đất về những lỗi lẫm nho nhỏ của nhau thì tình bạn mới được bền lâu./.
Tuesday, November 8, 2022(View: 6038)
Đọc qua lịch sử của Tỳ-khưu-ni Khema, chúng ta biết rằng chết không phải là hết! Cho nên đời này may mắn gặp Phật pháp ...